ΑΡΧΙΜΑΝΔΡΙΤΟΥ ΣΩΦΡΟΝΙΟΥ
ΑΓΩΝΑΣ ΘΕΟΓΝΩΣΙΑΣ
Η ΑΛΛΗΛΟΓΡΑΦΙΑ ΤΟΥ ΓΕΡΟΝΤΟΣ ΣΩΦΡΟΝΙΟΥ ΜΕ ΤΟΝ Δ. ΜΠΑΛΦΟΥΡ
ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Ο Αρχιμανδρίτης Σωφρόνιος (1896-1993) είναι γνωστός στον Ορθόδοξο κόσμο από τα συγγράμματά του «Ο άγιος Σιλουανός ο Αθωνίτης», «Οψόμεθα τον Θεόν καθώς εστι», «Περί προσευχής», «Άσκησις και θεωρία», «Περί Πνεύματος και ζωής» κ.ά. Μερικά μάλιστα από αυτά, όπως «Ο άγιος Σιλουανός ο Αθωνίτης», έχουν χαρακτηρισθεί ως κλασικά ορθόδοξα έργα του εικοστού αιώνα. Για όσους γνώρισαν, έστω και εν μέρει, την πνευματική κληρονομιά του Γέροντος Σωφρονίου, κάθε λόγος γι’ αυτή μπορεί να φανεί περιττός. Τα κείμενά του αποτελούν μαρτυρία για τον πνευματικό πλούτο της εμπειρίας του ίδιου του Γέροντος, όπως και του διδασκάλου του αγίου Σιλουανού, που ανακεφαλαιώνουν την μακραίωνη παράδοση της Εκκλησίας.
Η οδός της ζωής του Γέροντος Σωφρονίου καλύπτει σχεδόν όλον τον περασμένο αιώνα. Οι βασικοί σταθμοί της πνευματικής του αναπτύξεως συμπίπτουν, με τον ένα ή τον άλλον τρόπο, με την πορεία της ανθρωπότητος του 20ου αιώνα. Ο λόγος του, αμετάθετο πνευματικό στήριγμα για πολλές γενεές, παρέχει απαντήσεις σε πολλά ερωτήματα, που ανακύπτουν από τις αντιφάσεις, τις συγκρούσεις και τις τραγωδίες της σύγχρονης ζωής.
Οι επιστολές του προς τον Δαβίδ Μπάλφουρ, που περιλαμβάνονται στο βιβλίο αυτό, είναι τα πρώτα πνευματικά κείμενα του Γέροντος Σωφρονίου. Τα χρόνια της ζωής του που προηγήθηκαν της αλληλογραφίας χαρακτηρίζονται από την έντονη αναζήτηση του Θεού, του Θείου Απολύτου. Ποτέ δεν έπαψε να αναζητά τον τρόπο υπερβάσεως των ορίων της πρόσκαιρης ζωής, αφού σύμφωνα με το λόγο του, «το πνεύμα του ανθρώπου δεν αποδέχεται την ιδέα του θανάτου»1. Ο ίδιος ο Γέροντας έγραψε για την κατάσταση που βίωνε την περίοδο εκείνη: «Όλο μου το είναι συγκεντρωνόταν στην αναζήτηση διεξόδου από τα στενά πλαίσια του χρόνου και του χώρου»2 στη γνώση του Αιωνίου και του Απολύτου. Ήδη, όταν βρισκόταν ακόμη στο Παρίσι, είχε εγγραφεί στο Θεολογικό Ινστιτούτο του Αγίου Σεργίου, προκειμένου να κατανοήσει βαθύτερα τη χριστιανική διδασκαλία. Ωστόσο οι σπουδές στο Ινστιτούτο, κοντά σε διακεκριμένους σύγχρονους εκπροσώπους της ρωσικής θεολογίας, δεν μπόρεσαν να ικανοποιήσουν τη δίψα του για θεογνωσία. Για το λόγο αυτόν το 1925 αναχώρησε για τον Άθω, όπου έγινε δεκτός στην αδελφότητα της Ι. Μονής του Αγίου Παντελεήμονος. Η έντονη εσωτερική αναζήτηση κατά τους χρόνους που προηγήθηκαν είχε προετοιμάσει το έδαφος για την πρόσληψη του μέγιστου πνευματικού φαινομένου της εποχής μας, του αγίου Σιλουανού (1866-1938). Ο Γέροντας Σωφρόνιος μπόρεσε να κατανοήσει και να εκτιμήσει, όσο κανένας άλλος, την αξία της θεόσδοτης αποκαλύψεως, που αξιώθηκε να λάβει ο Γέροντας Σιλουανός: «Κράτα το νου σου στον άδη και μην απελπίζεσαι»3. Όπως γράφει ο Γέροντας Σωφρόνιος, αυτό αποτέλεσε αληθινά ιστορικό γεγονός, που επηρέασε ολόκληρη την εποχή μας: «Η αρχή της νίκης, η έξοδος προς την παγκόσμια αγάπη»4. Μολονότι ο άγιος Σιλουανός ήταν άνθρωπος ολιγογράμματος, κατάφερε να επιλύσει τα βαθύτερα προβλήματα της ζωής, στα οποία ακόμη και η θεολογική διανόηση στο Παρίσι αδυνατούσε να απαντήσει. Τώρα ο Γέροντας Σιλουανός είναι ευρύτατα γνωστός, δοξάζεται από τη αγία Ορθόδοξη Εκκλησία, και τιμάται σε όλον τον κόσμο. Το 1987 συγκαταλέχθηκε στη χορεία των αγίων.
Ο Γέροντας Σωφρόνιος, με τη σεμνότητα που τον χαρακτήριζε, δεν ήθελε, όσο ζούσε, να διαβαστούν τα γράμματα αυτά από άλλους, καθώς μέσα από αυτά αποκαλύπτονται πολλά βαθειά προσωπικά του βιώματα. Αργότερα ομολογούσε στον Μπάλφουρ: «Από απειρία έγραφα σε σένα για τον εαυτό μου, για όσα σκεφτόμουν και ζούσα· για το πώς ο ίδιος πάλευα ενάντια στο ένα ή το άλλο πάθος… Κυρίως αυτή η απειρία ή, με άλλα λόγια, η αρχή μόνο της πείρας μου χαρακτηρίζει ακριβώς όλη εκείνη την περίοδο της εν προσευχή σχέσεώς μου μαζί σου. Τώρα δεν θα έγραφα πολλά από εκείνα που επέτρεψα τότε στον εαυτό μου. Το παρελθόν όμως ως "γεγονός" δεν διαγράφεται από τη ζωή. Μπορούμε να το καλύψουμε με τη μετάνοια, να το καταστήσουμε ανίσχυρο απέναντι στην αιωνιότητα, αλλά ως ιστορικό γεγονός μένει οριστικώς αμετάβλητο. Δεν είμαι, βέβαια, ο πρώτος στον οποίο έλαχε να αισθανθεί ντροπή για το παρελθόν του, για κάποιον άκαιρο λόγο που είπε ή έγραψε. Αλλά και σε αυτό βρίσκω ήδη κάποια ικανοποίηση, ότι έστω και στα χρόνια που ακολούθησαν μου δόθηκε η ευκαιρία να αναλογισθώ τα λάθη που έκανα νωρίτερα»5.
Το Ευαγγέλιο λέει: «Ου δύναται πόλις κρυβήναι επάνω όρους κειμένη»6. Γι’ αυτό θα ήταν ανάρμοστο να αποκρύψουμε το θησαυρό που περικλείεται στα γράμματα αυτά, να θάψουμε στη γη το «τάλαντο» της πνευματικής αυτής σοφίας7 ή να ανάψουμε λύχνο και να τον τοποθετήσουμε «υπό τον μόδιον»8, παραδίδοντας στη λήθη λόγο εμπνευσμένο από το Πνεύμα του Θεού. Προτάξαμε το λόγο που παρήγγειλε ο Κύριος: «Ούτω λαμψάτω το φως υμών έμπροσθεν των ανθρώπων, όπως ίδωσιν υμών τα καλά έργα και δοξάσωσι τον Πατέρα υμών τον εν τοις ουρανοίς»9. Ο βαθιά προσωπικός χαρακτήρας και η «άπειρη» ειλικρίνεια, που χαρακτηρίζουν τις επιστολές του, αντανακλούν με αλάθητο τρόπο την εσωτερική ζέση του πνεύματος του νεαρού τότε ασκητού Σωφρονίου. Αποκαλύπτουν εν μέρει τα μυστικά της καρδιάς του, που κατακλύζεται από το πυρ της αγάπης του προς τον Χριστό. Διαβάζοντάς τα ο καθένας μπορεί να αντλήσει κάτι ψυχικά ωφέλιμο, να ενισχυθεί στην πίστη και να γευθεί πνευματική παρηγοριά. Δύσκολα μπορεί κάποιος να εκλάβει τις εκδιδόμενες επιστολές ως μέσο γενικής ποδηγετήσεως στην πνευματική ζωή. Άλλωστε ο ίδιος ο Γέροντας παρατηρεί: «…ό,τι γράφεται σε συγκεκριμένο πρόσωπο και κάτω από ειδικές συνθήκες… από κάθε άποψη προορίζεται για κάποια μεταβατική περίοδο»10. Ουσιαστικά το περιεχόμενο των επιστολών ανταποκρινόταν στις τρέχουσες πνευματικές ανάγκες του παραλήπτη τους, του Δαβίδ Μπάλφουρ. Παρόλα αυτά στις επιστολές του Γέροντος Σωφρονίου ενυπάρχει ολόκληρη η θεολογία του. Δηλαδή ήδη στη νεαρή αυτή ηλικία είχε διαμορφωθεί η άρτια δογματική συνείδησή του. Η ιδιαίτερη όμως αξία των επιστολών έγκειται στο ότι παρουσιάζει τη θεολογία του με ποιμαντική προοπτική. Την διατυπώνει σε άμεση σχέση με τα ερωτήματα του παραλήπτη τους, που εκφράζει την προβληματική της Δύσεως. Κρίνοντας πλέον εκ των υστέρων, βλέπουμε ότι η θαυμαστή Πρόνοια του Θεού προετοίμασε τον Γέροντα για τον μετέπειτα διάλογό του με τη Δύση, όπου κατόρθωσε να δώσει καίριες απαντήσεις στις πνευματικές αναζητήσεις της.
____________________
1. Αρχιμ. Σωφρονίου, Письма в Россию (Γράμματα στη Ρωσία), Μόσχα 1997, σ. 19 (στα ρωσικά).
2. Ό.π., σ. 22.
3. Αρχιμ. Σωφρονίου, Ο άγιος Σιλουανός ο Αθωνίτης, Έσσεξ Αγγλίας 102003, σσ. 49, 370, 517, 546.
4. Αρχιμ. Σωφρονίου, Γράμματα στη Ρωσία, σ. 28.
5. Επιστολή (31 Οκτωβρίου 1961).
6. Ματθ. 5, 14.
7. Βλ. Ματθ. 25, 18.
8. Βλ. Ματθ. 5, 15.
9. Ματθ. 5,16.
10. Επιστολή 18 (Απρίλιος 1934). Βλ. σ. 236.
English
German
Română
French
Login