Λειτουργικόν

Η λατρεία της Ορθοδόξου Εκκλησίας μας ομολογείται από όλους, όσοι ενέκυψαν εις αυτήν, και από αυτούς ακόμη τους εις τας Εκκλησίας της Δύσεως ανήκοντας, ότι υπερβαίνει εις εκφραστικότητα, πνευματικότητα και υπερουρανίους πτήσεις και ανατάσεις την λατρείαν των ετεροδόξων Εκκλησιών. Συναρπάζει τους μετ' ευλαβείας παρακολουθούντας αυτήν πιστούς, διδάσκει τούτους, εμπνέει αυτούς και μεταρσιώνει το εσωτερικόν των ανυψώνουσα αυτό εις αγγελικούς ορίζοντας. Προς τούτο όμως είναι απαραίτητον πρωτίστως μεν μετά φόβου Θεού και ευλαβούς αφοσιώσεως να συμμετέση ταύτης πας πιστός, έπειτα δε και να κατανοή πλήρως την έννοιαν και την βάθυτέραν σημασίαν των όσων λέγονται και ψάλλονται και τελούνται κατ' αυτήν, εις τρόπον ώστε ο πιστός κατά την θείαν λατρείαν όχι να προσεύχεται γενικώς, αλλ' αι δεήσεις και ικεσίαι και δοξολογίαι και ευχαριστίαι αυτού προς τον Θεόν να είναι αυταί αύται αι εν τη θεία Λειτουργία αναπεμπόμεναι και εκφραζόμεναι. Και με άλλας λέξεις οι συμμετέχοντες της θείας λατρείας πιστοί δεν είναι αρκετόν να προσεύχωνται, αλλ' είναι απαραίτητον να συνενώνουν τας προσευχάς των μετά των λειτουργών και των άλλων πιστών, παρακολουθούντες μαζί με αυτούς ό,τι λέγεται και ό,τι τελείται εις την θείαν Λειτουργίαν. Επειδή δε κέντρον της όλης λατρείας μας είναι η τέλεσις του μυστηρίου της θείας Ευχαριστίας, η ειδικώτερον θεία Λειτουργία καλουμένη, διά τούτο εις την παρούσαν έκδοσιν κετεβλήθη πάσα δυνατή προσπάθεια ώστε να εξηγηθούν μεν κατά λέξιν αι αιτήσεις και αι ευχαί και οι ύμνοι της θείας Λειτουργίας, διά σημειώσεων δε εις το τέλος προσηρτημένων να παρασχεθούν διασαφήσεις περί της βαθυτέρας σημασίας των εν τη θεία Λειτουργία τελουμένων. Η παρούσα έκδοσις λοιπόν δεν αποτελεί παράφρασιν, αποδίδουσαν ελευθέρως το νόημα των εν τη θεία Λειτουργία εκφράσεων, αλλ' είναι κατά λέξιν μετάφρασις, διευκολύνουσα τον χρησιμοποιούντα αυτήν εις το να κατανοή, τι σημαίνει μία εκάστη εκ των δυσλήπτων και αρχαιοπρεπών λέξεων και εκφράσεων της θείας Λειτουργίας. Προς τούτο όπου παρέστη ανάγκη λέξις τις να αποδοθή διά περισσοτέρων της μιας λέξεων, αύται τυπούνται εν τη εξηγήσει διά στοιχείων εγκλειομένων εντός εισαγωγικών και δύο καθέτων γραμμών. Όπου δε υπήρξεν απαραίτητον να γίνη χρήσις και λέξεων ή και φράσεων ολοκλήρων μη περιεχομένων εις το κείμενον, αλλ' αποσαφηνιζουσών αυτό αύται τυπούνται δι' αραιοτέρων στοιχείων. Αι δε επεξηγηματικαί πλατύτεραι σημειώσεις, αι αποσαφούσα ωρισμένα σημεία της θείας Λειτουργίας, ετέθησαν εις το τέλος, διά να μη προκαλήται σύγχυσις προς το κείμενον της λατρείας και την εξήγησιν αυτού.

Π.Ν.Τ.

Εξαίρετον προνόμιον

Κάθε Χριστιανός πρέπει να αντιληφθή ότι αποτελεί εξαιρετικόν προνόμιον ημών, του νέου Ισραήλ της χάριτος, το ότι μας ηξίωσεν ο Θεός να δέχεται την λατρείαν μας από θυσιαστήρια και ναούς, που έχουν ανεγερθή εις κάθε τόπον "της δεσποτείας Αυτού". Προτού να γίνη άνθρωπος όμοιός μας ο Κύριος, ο παλαιός Ισραήλ εις ένα μόνον ναόν, εις τον ναόν των Ιεροσολύμων, υπεχρεώνετο να προσφέρη τας θυσίας του και να τελή τα της λατρείας του. Και έπρεπεν από τα πέρατα της γης, όπου ήσαν διεσκορπισμένοι οι Ισραηλίται, να ξεκινούν κατά τας μεγάλας εορτάς των διά να έλθουν προς λατρείαν εις τα Ιεροσόλυμα, επιχειρούντες μακρινά και πολυδάπανα, ενίοτε δε και κινδυνώδη ταξίδια. Αντιθέτως ημείς έχομεν τα Ιεροσόλυμα εμπρός μας. Σχεδόν εις κάθε δρόμον μας συναντώμεν εγκατεσπαρμένους εδώ και εκεί ναούς του Κυρίου, καθένας από τους οποίους έχει και θυσιαστήριον, που επικοινωνεί με αυτόν τον ουρανόν και επί του οποίου προσφέρεται η μία αιωνία και απεριορίστου δυνάμεως και αξίας θυσία, η ταυτιζομένη κατά πάντα προς την θυσίαν, την οποίαν με τον σταυρικόν θάνατόν του προσέφερε μια φορά για πάντα εις τον φρικτόν Γολγοθάν ο Κύριος.

Άνθρωποι ιερείς προσφέρουν και τώρα εμπρός εις τα θυσιαστήριά μας αυτά την θυσίαν της θείας Ευχαριστίας. Αοράτως όμως, βλεπόμενος με μόνα τα μάτια της πίστεως, μέγας Αρχιερεύς, που τελεί το μυστήριον, είναι Αυτός ο Κύριος, και ο άνθρωπος λειτουργός δεν είναι παρά λογικόν όργανον και υπηρέτης του αιωνίου αυτού και ακαταλύτου Αρχιερέως. Και επί πλέον πολλά φαίνονται τα επί της γης θυσιαστήριά μας. Και εις τους πολλούς τόπους, που ημπορεί συγχρόνως τα θυσιαστήρια αυτά να λειτουργούνται, πολλαί φαίνεται να είναι και αι θυσίαι που προσφέρονται. Όλα όμως αυτά τα θυσιαστήρια ευρίσκονται εις άμεσον σχέσιν με το εν υπερουράνιον θυσιαστήριον, που είδεν ο Ησαΐας να υψώνεται εμπρός εις τον θρόνον του Θεού (Ησ. ς' 6-7) και περί του οποίου ο θείος ευαγγελιστής Ιωάννης κάμνει λόγον επανειλημμένως εις την Αποκάλυψίν του (Αποκ. ς' 9, η' 3, 5, θ' 13, ια' 1 κ.λ.π.). Ενώνονται λοιπόν όλα εκεί και γίνονται ένα με το υπερουράνιον τούτο θυσιαστήριον. Το αυτό δε γίνεται και με την τέλεσιν της θείας Ευχαριστίας. Αφού από πολλούς και εις πολλά μέρη προσφέρεται αύτη, φαίνεται να πολλαπλασιάζεται εις πολλάς, εις αναριθμήτους θυσίας, μάλιστα όταν ενθυμηθώμεν ότι γίνεται εξακολουθητικώς διά μέσου των αιώνων. Είναι εν τούτοις και αυτή μία. Διότι όλαι αυταί αι θυσίαι της θείας Ευχαριστίας, που προσφέρονται καθημερινώς από κάθε τόπον και εις κάθε χρόνον από τα επίγειά μας θυσιαστήρια, αναβαίνουν εις το εν υπερουράνιον θυσιαστήριον και ενώνονται εκεί με την μίαν θυσίαν, που προσφέρει εις τον Πατέρα του ο Ιησούς Χριστός, ως αιώνιος και μέγας Αρχιερεύς υπερεντυγχάνων και μεσιτεύων υπέρ του λαού του.

Τι γίνεται κατά την λατρείαν μας

Από αυτά τώρα που είπομεν, ημπορείς να εννοήσης, αδελφέ μου, τι γίνεται κατά την λατρείαν μας εις τους ναούς μας. Ό,τι γίνεται εις τους ουρανούς από τους αγίους αγγέλους, το αυτό και πολύ περισσότερον -θα σου εξηγήσωμεν παρακάτω- πράττομεν και ημείς επί της γης. Και δεν μένει τούτο επί της γης, αλλ' αναβαίνει εις το υπερουράνιον θυσιαστήριον. Και οι ύμνοι μας, αι δοξολογίαι μας, αι ευχαριστίαι μας και γενικώς αι προσευχαί μας ενώνονται εις τον ουρανόν με τους απαύστως και ασιγήτους ύμνους των αγγέλων και γίνονται ένα με αυτούς. Άγγελοι και άνθρωποι κατά την ώραν της θείας λατρείας μας συγχορεύουν ευλαβώς και συνανυμνούν τον Δεσπότην και Βασιλέα του παντός. Εάν δεν είχομεν ανοικτά τα μάτια της ψυχής, όπως άλλοτε οι Προφήται, τι θα εβλέπαμεν; Χερουβίμ και Σεραφίμ, αγγέλους και αρχαγγέλους να συναναμειγνύωνται με ανθρώπους. "Εννόησον μετά τίνων έστηκας κατά τον καιρόν των μυστηρίων", λέγει ο θείος Χρυσόστομος. "Άνω" εις τον ουρανόν "στρατιαί δοξολογούσιν αγγέλων", κάτω δε εις τας συνάξεις των πιστών "χοροστατούντες άνθρωποι" την ιδίαν με τους αγγέλους εκείνους επαναλαμβάνουν δοξολογίαν. Παρά το υπερουράνιον θυσιαστήριον "τα Σεραφίμ τον τρισάγιον ύμνον" αναπέμπουν απαύστως και μετά φωνής ισχυράς. "Κάτω τον αυτόν" ύμνος Άγιος, άγιος, άγιος, Κύριος Σαβαώθ, επαναλαμβάνει "η των ανθρώπων πληθύς".

Ακριβώς και δι' αυτό η Εκκλησία προετοιμάζουσα τους πιστούς, ίνα μετά του προσήκοντος φόβου προσφέρουν την αγίαν της θείας Ευχαριστίας Αναφοράν, ψάλλει τον Χερουβικόν ύμνον, εις τον οποίον τονίζεται ότι οι πιστοί κατά την θείαν λατρείαν εικονίζουν τα Χερουβίμ και λαμβάνουν εις την γην την θέσιν, που έχει εις τους ουρανούς το αγγελικόν αυτό τάγμα, μαζί δε με αυτό άδουν και ψάλλουν και αυτοί τον Τρισάγιον ύμνον. Και όπως όλοι μαζί εις τους ουρανούς οι άγγελοι λατρεύουν τον Θεόν, ούτω και όλοι μαζί εις την γην οι πιστοί αναφέρουν προς τον αυτόν Κύριον προσηρμοσμένην προς την ασθένειαν της μετά σαρκός συνδεδεμένης φύσεώς των την αυτήν αγγελικήν λατρείαν. Όπως δε τονίζεται εις τον αυτόν Χερουβικόν ύμνον, άγγελοι και άνθρωποι συνενούνται κατά την ώραν της λατρείας. Διότι ενώ αοράτως οι άγγελοι συνοδεύουν και δορυφορούν τον Βασιλέα της δόξης, αισθητώς και ορατώς οι επί γης πιστοί υποδέχονται και προσκυνούν τον αυτόν Κύριον. "Ως τον Βασιλέα των όλων υποδεξόμενοι ταις αγγελικαίς αοράτως δορυφορούμενον τάξεσι". Μετά δε τον καθαγιασμόν των τιμίων δώρων και την τελείωσιν της υπερφυούς θυσίας, η Εκκλησία μας βεβαιοί ότι "ο φιλάνθρωπος Θεός" κατεδέχθη να προσδεχθή την επί γης προσφερθείσαν εις Αυτόν θυσίαν μας "εις το άγιον και υπερουράνιον και νοερόν αυτού θυσιαστήριον εις οσμήν ευωδίας πνευματικής".

Ουράνια τα τελούμενα

Ουράνια λοιπόν και υπερουράνια τα επί γης εν τη λατρεία ημών τελούμενα και εις τους αγγέλους τέως άγνωστα και αποκεκρυμμένα, ώστε ο θείος Παύλος να βεβαιώνη ότι εγνωρίσθη τώρα εις τας αγγελικάς αρχάς και εξουσίας "διά της Εκκλησίας η πολυποίκιλος σοφία του Θεού" (Εφεσ. γ' 10).