Οσιομάρτυς Στέφανος ο Νέος

Ο βίος του ΟΣΙΟΜΑΡΤΥΡΟΣ ΣΤΕΦΑΝΟΥ του ΝΕΟΥ είναι ο δεύτερος -μετά τον βίο του ΟΣΙΟΥ ΠΕΤΡΟΥ ΤΗΣ ΑΤΡΩΑΣ- της σειράς ΑΓΝΩΣΤΑ ΣΥΝΑΞΑΡΙΑ που εκδίδει η ΕΝΩΜΕΝΗ ΡΩΜΗΟΣΥΝΗ. Πρόκειται για τη ζωή, τους ασκητικούς αγώνες, τη διδασκαλία, τα θαύματα, το φρικτό μαρτύριο ενός πολύ μεγάλου Αγίου, ελάχιστα γνωστού.

Ο οσιομάρτυς Στέφανος ο Νέος γεννήθηκε το 715 στην Κωνσταντινούπολη. Οι ευλαβέστατοι γονείς του τού έδωσαν, μόλις γεννήθηκε, το όνομα του πρωτομάρτυρος Στεφάνου. Τον βάφτισε στην Αγία Σοφία ο πατριάρχης Γερμανός, ηρωικός υπερασπιστής των αγίων εικόνων. Διακρινόταν από μικρός για την ευφυΐα του, την επιμέλεια και τη φιλομάθειά του. Μελετούσε από παιδί την Αγία Γραφή, ήταν πολύ φιλακόλουθος και του άρεσε να ακούει στην εκκλησία λόγους Πατέρων, και ιδιαίτερα του ιερού Χρυσοστόμου.

Κατά τους χρόνους των σπουδών του ο αυτοκράτωρ Λέων Γ’ ο Ίσαυρος  (717-741) κήρυξε τον πόλεμο κατά των αγίων εικόνων.

Στην ηλικία των δεκαέξι ετών οι γονείς του τον οδήγησαν στο μοναστήρι του όρους του οσίου Αυξεντίου, μεταξύ Βοσπόρου και Νικομηδείας, 12 χιλιόμετρα ΝΑ της Χαλκηδόνος, όπου και εκάρη μοναχός από τον γέροντα της μονής Ιωάννη. Εκεί ο νεαρός Στέφανος αφοσιώθηκε σε θαυμαστούς αγώνες. Μετά το θάνατο του πατέρα του έγιναν μοναχές η μητέρα του και η μία από τις δύο αδελφές του -η άλλη είχε μονάσει νωρίτερα σε μονή της Πόλης- και εγκαταστάθηκαν σε γυναικείο μοναστήρι του όρους του οσίου Αυξεντίου.

Μετά την κοίμηση του γέροντος Ιωάννου ο όσιος Στέφανος έγινε οδηγός των αδελφών που ελκύσθηκαν από την αγιότητά του, οργάνωσε το ασκητικό του κοινόβιο και επιδόθηκε σε τραχύτατη και εξουθενωτική άσκηση.

Ο πόλεμος κατά των αγίων εικόνων εντάθηκε επί Κωνσταντίνου Ε’ του Κοπρωνύμου (741-775). Στην εικονομαχική σύνοδο που συνεκάλεσε ο αυτοκράτωρ μαζί με τον ομώνυμο και ομοϊδεάτη του πατριάρχη καταδικάσθηκαν οι άγιες εικόνες, αναθεματίσθηκε ο προηγούμενος πατριάρχης Γερμανός και εκστομίσθηκαν βλασφημίες κατά της Θεοτόκου και των Αγίων. Ακολούθως, ο αυτοκράτωρ επιδίωξε να αποσπάσει τη συγκατάθεση του αγίου Στεφάνου, ο οποίος όμως αντιστάθηκε σθεναρά. Τότε στρατιώτες τον συνέλαβαν και τον φυλάκισαν μαζί με τους μοναχούς του. Ύστερα από μια σειρά συκοφαντιών και σκευωριών σε βάρος του, κατέστρεψαν τη Μονή του και τον φυλάκισαν στη μονή του Φιλιππικού της Χρυσουπόλεως, στον Βόσπορο. Εκεί τον επισκέφθηκε αντιπροσωπεία επισκόπων και αφοσιωμένων στον αυτοκράτορα αρχόντων, προκειμένου να τον πείσει να υπογράψει τα πρακτικά της ψευδεπίγραφης συνόδου. Ο Όσιος υπερασπίσθηκε σθεναρά τις άγιες εικόνες και η αυτοκρατορική αντιπροσωπεία αναγκάσθηκε να επιστρέψει στην Πόλη άπρακτη. Ο αυτοκράτορας ευθύς αμέσως τον εξόρισε στην Προκόνησο.

Πριν μεταφερθεί ο όσιος στον νέο τόπο της εξορίας του, θεράπευσε θαυματουργικά τον άρρωστο ηγούμενο της μονής του Φιλιππικού.

Στη νήσο Προκόνησο ο Άγιος συνέχισε να ασκείται σκληρά και να επιτελεί θαύματα. Οι μοναχοί του όρους του αγίου Αυξεντίου, όταν έμαθαν πού βρίσκεται, ήλθαν κοντά του και συνέστησαν εκ νέου το Μοναστήρι. Ήλθαν και η μητέρα του και η αδελφή του, οι οποίες πέθαναν τον δεύτερο χρόνο της εκεί διαμονής τους μέσα στην ίδια εβδομάδα.

Όμως έφθαναν στην Πόλη πληροφορίες για την επίμονη προσήλωσή του στην τιμή των αγίων εικόνων. Μεταφέρθηκε στη Βασιλεύουσα και οδηγήθηκε ενώπιον του αυτοκράτορος. Εκεί με απαράμιλλο σθένος και παρρησία υπερασπίσθηκε τις άγιες εικόνες και με ευστροφία και ευγλωττία προέβη στη θεολογική κατοχύρωση της προσκυνήσεώς τους, καταισχύνοντας έτσι τον διώκτη του. Φυλακίσθηκε στη φυλακή του πραιτωρίου, όπου βρήκε φυλακισμένους και άλλους τριακόσιους σαράντα δύο μοναχούς. Όλοι τους είχαν ήδη υποστεί βασανισμούς υπέρ των αγίων εικόνων. Μέσα στη φυλακή ο Άγιος προείπε το μαρτύριό του. Σύντομα ο ασεβής αυτοκράτορας αποφάσισε τη θανάτωσή του.

Το μαρτύριό του ήταν φρικτό. Άνθρωποι του αυτοκράτορος τον έσερναν στον δημόσιο δρόμο δεμένο από τα πόδια και ο όχλος τον χτυπούσε. Τον σκότωσε κάποιος χτυπώντας τον με χονδρό ξύλο στο κεφάλι. Συνέχισαν και νεκρό να τον χτυπούν και εν τέλει τον πέταξαν μέσα σε βόθρο, όπου πετούσαν τα νεκρά σώματα των εθνικών και των καταδίκων. Το μαρτύριό του έλαβε χώρα στις 28 Νοεμβρίου του 767. Ήταν πενήντα τριών ετών. Θαυμαστά γεγονότα ακολούθησαν το μαρτυρικό τέλος του Οσιομάρτυρος.

Το ηρωικό μαρτύριο του Οσίου είχε τεράστια απήχηση μεταξύ του ορθοδόξου πληρώματος. Στο Συνοδικό της Ορθοδοξίας, αποσπάσματα του οποίου αναγινώσκονται στους ορθοδόξους ναούς κατά τη λιτάνευση των αγίων εικόνων την ημέρα της Κυριακής της Ορθοδοξίας, ο οσιομάρτυς Στέφανος μνημονεύεται και μακαρίζεται πριν από όλους τους Αγίους και Μάρτυρες, γεγονός που δείχνει το μέγεθος, την αγιότητά του αλλά και τον σεβασμό της Εκκλησίας προς το πρόσωπό του.

Ο βίος του αγίου Στεφάνου αποτελεί μια από τις κύριες πηγές για την πρώτη περίοδο της εικονομαχίας· μπορεί και συνδυάζει τις αρετές ενός εκλεκτού αγιολογικού κειμένου με την ιστορική αυθεντικότητα και ακρίβεια. Κατά τον ιστορικό G. Ostrogorsky, σελ. 13 (βλ. Βιβλιογραφία), ο Βίος αποτελεί την αρχαιότερη και σπουδαιότερη εξιστόρηση των εικονομαχικών διωγμών του Κωνσταντίνου Ε’.

Το κείμενο του βίου του οσιομάρτυρος Στεφάνου του Νέου προέρχεται από την Ελληνική Πατρολογία (J. P. Migne, Patrologiae cursus completus, Series graeca [PG], Paris 1867-1906) τομ. 100, 1069-1185. Η αρίθμηση των σελίδων-στηλών της PG τίθεται σε αγκύλες εντός του κειμένου.

Το έργο συνεγράφη υπό του «Στεφάνου διακόνου της Εκκλησίας της Κωνσταντινουπόλεως», πιθανότατα το 808, λίγο πριν ξεσπάσει η δεύτερη εικονομαχική κρίση (813), σαράντα δύο χρόνια ύστερα από το μαρτύριο του Οσίου (767). Ο συγγραφέας κατέχει σε υψηλό βαθμό την τέχνη του λόγου και διαθέτει μια πολύ καλή θεολογική κατάρτιση.

Κανόνα προς τιμήν του Οσίου συνέθεσε ο Ιωσήφ ο Υμνογράφος (816-886) (Μηναίον, εκδ. Ρώμης 1888-1901, 28 Νοεμβρίου), ο γνωστός ποιητής του κανόνος του Ακαθίστου Ύμνου (μόνον του κανόνος, όχι του κυρίως Ακαθίστου Ύμνου, δηλαδή των γνωστών Χαιρετισμών που συνέθεσε άλλος πολύ μεγάλος ποιητής, άνγωστον, ακόμη, ποιος).

Οι αγιογραφικές παραπομπές παρατίθενται στο κάτω μέρος των σελίδων του κειμένου. Οι δείκτες τους (α, β, γ, …) σημειώνονται τόσο επί του κειμένου όσο και επί της μεταφράσεως.

Τα σχόλια παρατίθενται συνολικά στο τέλος, ύστερα από το κείμενο και τη μετάφραση. Οι δείκτες τους σημειώνονται με ενιαία αρίθμηση (1, 2, 3, …) και στο κείμενο και στη μετάφραση.

Ευχαριστούμε τον φιλόλογο, θεολόγο και συγγραφέα κ. Μάριο Δομουχτσή για τη συνεισφορά του στο έργο του σχολιασμού του κειμένου, τόσο του ανά χείρας Βίου, όσο και του προηγουμένου βίου του οσίου Πέτρου της Ατρώας· τον ευχαριστούμε και για τις εικόνες, τους χάρτες και τις φωτογραφίες στο τέλος του βιβλίου. Ευχαριστούμε, επίσης, τον φιλόλογο, Λυκειάρχη και διδάκτορα της Βυζαντινής Φιλολογίας κ. Βασίλειο Σαρρή για τη συνδρομή του στην επίλυση φιλολογικών προβλημάτων που ανέκυψαν τόσο στον παρόντα Βίο, όσο και στον βίο του οσίου Πέτρου της Ατρώας.

Στους εικονοκλαστικούς καιρούς που διερχόμαστε ας παρακαλέσουμε τον οσιομάρτυρα Στέφανο να σταθεί στο πλευρό μας. Ας του μιλήσουμε με τα λόγια που του απηύθυνε, κατακλείοντας τον βίο του, ο διάκονος Στέφανος: «Ω μάρτυς του Θεού … ω εξολοθρευτά των δαιμόνων, καθαιρέτα της πλάνης των ειδώλων και προσκυνητά των αγίων εικόνων· ιατρέ των ασθενών και φυγαδευτά των ποικίλων νοσημάτων· υπέρμαχε των ταλαιπωρημένων και ακύμαντο λιμάνι των δοκιμαζομένων … συνόμιλε των αγγέλων … διάκονε της Αγίας Τριάδος … στολίδι των ασκητών … ομόστεφε των μαρτύρων άγιε Στέφανε, … μείνε στην ταπεινή μας ψυχή, όπως και ο Χριστός έμεινε στην οικία του Ζακχαίου … ζωοποίησέ μας με τις δεήσεις σου τους νεκρωμένους από τις αμαρτίες μας· οδήγησέ μας στον Χριστό, εμάς που απομακρυνθήκαμε από Αυτόν λόγω των αμαρτημάτων μας …, για να απολαύσουμε κι εμείς οι ανάξιοι διά σου την ψυχική και συνάμα τη σωματική μας υγεία· και … να βρεθούμε κάποτε μαζί με σένα στον ίδιο τόπο εκ δεξιών του Θεού παραστάσεως … διά των μητρικών πρεσβειών της Παναγίας Θεοτόκου και πάντων των αγίων …». Αμήν.

Αρχιμ. Χρίστος Κυριαζόπουλος
Ph. D. Βυζαντινής Ιστορίας
M. Sc. Αρχαίας Ελληνικής Φιλολογίας
πρ. Σχολικός Σύμβουλος Φιλολόγων Ανατολικής Θεσσαλονίκης