Ο Ορθόδοξος Μοναχισμός

Μητροπολίτης Ναυπάκτου κ. Ιερόθεος

Ο Ορθόδοξος Μοναχισμός

Ως Προφητική, Αποστολική και Μαρτυρική ζωή

Διαβάζοντας ο αναγνώστης το παρόν βιβλίο αντιλαμβάνεται την επικαιρότητα του Ορθοδόξου Μοναχισμού, την θέση του και την αποστολή του στον σύγχρονο κόσμο, αλλά και την εκκοσμίκευσή του στις ημέρες μας.

Στα πέντε κεφάλαια του βιβλίου εξετάζονται πολλά θέματα που σχετίζονται με τον Ορθόδοξο Μοναχισμό, ο οποίος είναι μία αληθινή επιστήμη, που εκφράζει το γνήσιο πνεύμα του Χριστιανισμού. Η Εκκλησία έξω από την μοναχική ζωή θεωρείται εκκοσμικευμένη.

Στο πρώτο κεφάλαιο που επιγράφεται Ορθόδοξος-ησυχαστικός μοναχισμός εξετάζεται ο ορθόδοξος ησυχαστικός μοναχισμός ως προφητική, αποστολική και μαρτυρική ζωή. Η μοναχική ζωή είναι στην πραγματικότητα η γνήσια χριστιανική ζωή, όπως την ζούσαν οι Χριστιανοί στην αρχαία Εκκλησία και οι μοναχοί είναι οι «ευαγγελικώς ζώντες». Αναλύονται οι τρεις μοναχικές αρετές (παρθενία, ακτημοσύνη και υπακοή) και παρουσιάζονται συνοπτικά τα γνωρίσματα των πραγματικών ορθοδόξων μοναχών που είναι η μετάνοια, η προσευχή, η υπακοή και η διαρκής τελείωση. Γίνεται λόγος για την «δογματική συνείδηση» που συνδέεται στενά με την πνευματική ζωή του μοναχού η του χριστιανού γενικότερα και προέρχεται από την εμπειρία της Θείας Χάριτος.

Διατυπώνεται ότι η αξία του μοναχισμού δεν φαίνεται στην κοινωνική προσφορά και την ιεραποστολή, αλλά στην διαφύλαξη της ιεράς ησυχίας που είναι η μέθοδος και ο τρόπος σωτηρίας του ανθρώπου. Οι μοναχοί με την προσευχή τους εξασκούν μια διαχρονική ιεραποστολή μέσα στην κοινωνία.

Ο συγγραφέας εξηγεί ποιά πρέπει να είναι η θέση των μοναχών μέσα στην Εκκλησία, αφού μέσα στον εκκλησιαστικό οργανισμό υπάρχει ιεράρχηση χαρισμάτων και διακονιών.

Στο τέλος του πρώτου κεφαλαίου ο αναγνώστης διαβάζοντας τις προσφωνήσεις του συγγραφέα σε ρασοφορίες και κουρές έχει την δυνατότητα να γνωρίση και άλλες πτυχές της μοναχικής ζωής και πολιτείας.

Στο δεύτερο κεφάλαιο με τίτλο Ο αγιορείτικος και σιναϊτικός μοναχισμός γράφεται για τον μοναχισμό που βιώθηκε στο Άγιον Όρος και στο όρος Σινά αφού η μοναχική ζωή μπορεί να βιωθή σε οποιαδήποτε περιοχή της γης. Περιλαμβάνονται κείμενα του συγγραφέα που γράφηκαν κατά καιρούς για το Άγιον Όρος και τους πατέρες που ασκούνται εκεί καθώς επίσης και ομιλίες του σε πανηγύρεις Ιερών Μονών. Γράφοντας για την στενή σχέση μεταξύ του Αγίου Όρους και της Θεοτόκου εξυμνείται η αγάπη των αγιορειτών προς την Παναγία. Γίνεται αναφορά στην αγιορείτικη ζωή (κοινοβιακή - σκητιώτικη - ερημική), στον ιδιαίτερο πολιτισμό που διασώζεται στο Άγιον Όρος και στην οικουμενικότητα του Αγίου Όρους που συνίσταται στην υπέρβαση του εθνικισμού.

Παρουσιάζοντας ο συγγραφέας την ασκητική ζωή και την μυστική θεολογία που βιώθηκε στο όρος Σινά προβάλλει τον Μωϋσή ως πρότυπο της πνευματικής τελειώσεως, αφού ο Προφήτης Μωϋσής έγινε πρότυπο κάθε μοναχού και γενικότερα κάθε Χριστιανού που επιθυμεί να αποκτήση την γνώση του Θεού, δηλαδή την θέωση. Επισημαίνεται ότι η θεολογία είναι θεοπτία και μπορεί να φθάση σε αυτήν ο ορθόδοξος μοναχός μέσα από την κατά Χριστόν άσκηση που είναι η κάθαρση των αισθήσεων και του νου. Η άσκηση στον ορθόδοξο μοναχισμό δεν είναι αυτοσκοπός αλλά μέσον για την θεραπεία της ψυχής και την μέθεξη της Χάριτος του Θεού.

Είναι βασικά όσα γράφονται στο τρίτο κεφάλαιο που επιγράφεται Το μυστήριο του Σταυρού στην μοναχική ζωή στο οποίο αναλύεται η διδασκαλία του Μεγάλου Βασιλείου περί του ορθοδόξου μοναχισμού. Παρουσιάζεται η ουσία και ο σκοπός της μοναχικής ζωής, οι προϋποθέσεις για την επιτυχία του σκοπού αυτού, και η ησυχαστική-νηπτική μέθοδος μέσω της οποίας ο μοναχός θα αποκτήση κοινωνία και ενότητα με τον Θεό. Μελετάται ο τρόπος, όπως τον καθορίζει ο Μέγας Βασίλειος, με τον οποίο οι μοναχοί θα έρχωνται σε επικοινωνία με τον κόσμο, καθώς επίσης γίνεται αναφορά και στον γυναικείο μοναχισμό.

Ο Μέγας Βασίλειος ομιλεί για τον ησυχαστικό μοναχισμό, όπως τον ερμηνεύουν και άλλοι άγιοι Πατέρες της Εκκλησίας και δεν έχει καμμιά σχέση με τον κοινωνικό και ιεραποστολικό μοναχισμό.

Ακολουθούν κείμενα τα οποία ερμηνεύουν το μυστήριο του Σταυρού στην μοναχική ζωή, στα οποία διατυπώνεται η διδασκαλία του Αποστόλου Παύλου, του αγίου Ισαάκ του Σύρου, του αγίου Γρηγορίου του Παλαμά και του αειμνήστου Γέροντος Σωφρονίου. Τονίζεται ότι η βίωση του Σταυρού είναι μέθεξη του μυστηρίου της καθαρτικής, φωτιστικής και θεοποιού ενεργείας του Θεού που γίνεται με την συνέργεια Θεού και ανθρώπου. Γίνεται κατανοητό από τον αναγνώστη πως μπορεί να βιώση ο μοναχός και ο κάθε Χριστιανός το μυστήριο του Σταυρού στην προσωπική του ζωή και να νικήση τον διάβολο, την αμαρτία και τον θάνατο.

Το τέταρτο κεφάλαιο που επιγράφεται Ο ορθόδοξος μοναχισμός και η εκκοσμίκευσή του εξηγεί ότι η εκκοσμίκευση στον μοναχισμό είναι καρπός και αποτέλεσμα της απώλειας του πνεύματος της μετανοίας. Εξετάζοντας την σύγχρονη κατάσταση του ορθοδόξου μοναχισμού αναφέρονται και άλλα σημεία της εκκοσμικεύσεως του μοναχισμού που είναι: η ανάμειξή του στα εγκόσμια, η εξάρτησή του από κοσμικές εξουσίες, η υπονόμευση με διαφόρους τρόπους των εκκλησιαστικών θεσμών, η παραθεώρηση του ιεραρχικού πολιτεύματος της Εκκλησίας.

Επίσης στο κεφάλαιο αυτό παρουσιάζεται ποιός είναι ο αληθινός μοναχός, ποιές οι προϋποθέσεις του αληθινού μοναχισμού και πως ο μοναχισμός εκκοσμικεύεται κατά τον άγιο Συμεών τον νέο Θεολόγο. Ποιά η θέση του Επισκόπου στην Εκκλησία, κατά τον άγιο Συμεών Θεσσαλονίκης.

Στο πέμπτο κεφάλαιο που επιγράφεται Η κανονική δομή του μοναχισμού και η ακολουθία της «κουράς» αναφέρονται ενδεικτικά μερικοί από τους ιερούς Κανόνες που καθορίζουν τα πλαίσια μέσα στα οποία πρέπει να ασκήται η μοναχική πολιτεία και τι σημαίνουν οι ομολογίες και οι υποσχέσεις που δίνει ο μοναχός κατά την ακολουθία του μεγάλου και Αγγελικού Σχήματος.

Από την μελέτη του βιβλίου συμπεραίνεται ότι η μοναχική ζωή έχει μεγάλη αξία και σπουδαιότητα και ότι ο ορθόδοξος μοναχισμός, που είναι στην βάση του ησυχαστικός, διαφέρει παντελώς από τον δυτικού τύπου μοναχισμό. Οι ιερές Μονές είναι θεραπευτήρια ψυχών και οι μοναχοί επιδιώκουν με πνεύμα μαθητείας και υπακοής την θεραπεία τους για να αποκτήσουν κοινωνία και ενότητα με τον Θεό. Τίθεται το ερώτημα, εάν και σήμερα στις ιερές Μονές βιώνεται η ησυχαστική-νηπτική παράδοση και η ζωή της μετανοίας. Απαιτείται μεγάλη ευθύνη εκ μέρους των μοναχών ώστε να γνωρίζουν το έργο και την αποστολή τους καθώς επίσης και ποιμαντική μέριμνα της Εκκλλησίας ώστε ο μοναχισμός να μην εκτρέπεται από τον πραγματικό του σκοπό.