Εις τας καρδίας των φιλομούσων, των ασχολουμένων με την Βυζαντινήν Εκκλησιαστικήν και δη την παραδοσιακήν και οργανικήν μουσικήν, ιδιαιτέραν θέσιν κατέχουν, ως νομίζομεν, τα δύο παλαιά βιβλία με τίτλον "ΕΥΤΕΡΠΗ" και "ΠΑΝΔΩΡΑ" τα εκδοθέντα εν Κωνσταντινουπόλει τα έτη 1830 και 1834 αντιστοίχως.
Εις τα ανωτέρω βιβλία προσφέρεται "προς τους φιλομούσους ομογενείς" μία συλλογή εις "εξωτερικόν μέλος" με "Ρωμαϊκά ή Γραικικά Τραγώδια" ως και έτερα με στίχους εις γλώσσαν τουρκικήν.
Πρόκειται διά μίαν συλλογήν εκ των ηδυτέρων και λίαν εντέχνων κοσμικών ή αστικών ασμάτων, της εντέχνου μουσικής της μεταβυζαντινής περιόδου, κυρίως της "υψηλής κοινωνίας της Μικράς Ασίας", ως και ετέρων περιοχών, καταγραφέντων και μελοποιηθέντων υπό Ελλήνων Μελοποιών, εις την Βυζαντινήν παρασημαντικήν, ψαλτοτραγουδουμένων εις τας διαφόρους κοσμικάς συναντήσεις, συνεστιάσεις και συνάξεις των Ιεροψαλτών και οργανοπαικτών, ομού μετά των λοιπών Δημοτικών μας Τραγουδιών.
Το μουσικόν υλικόν της ΕΥΤΕΡΠΗΣ, κατά την μαρτυρίαν του Κυριακού Φιλοξένους, εστιχουργήθη, εμελοποιήθη και κατεγράφη υπό του περιφήμου Ζαχαρίου "Χανεντέ", επιδιωρθώθη δε και εξηγήθη εις την νέαν μουσικήν σημειογραφίαν υπό των αειμνήστων μουσικοδιδασκάλων Γρηγορίου Λευϊτίδη Πρωτοψάλτου, προσθέσαντος και ιδικά του μελποιημένα άσματα, και Γεωργίου Χουρμουζίου του Χαρτοφύλακος. Πρωτοεξεδόθη δε υπό των αειμνήστων Διδασκάλων Θεοδώρου Παπαπαράσχου του "Φωκαέως" και Σταυράκη του "Χανεντέ".
Οι Έλληνες Μουσικοδιδάσκαλοι, των οποίων τα τίμια ονόματα αναφέρωμεν εις ξεχωριστόν πίνακα, (εν τοις εξωφύλλοις του ανά χείρας τόμου), πλην της κυρίας ενασχολήσεώς των με την μελοποίησιν Εκκλησιαστικών μελών διά την λατρείαν της Εκκλησίας μας, ως γνώσται ποικίλων μουσικών οργάνων, είτε ήσαν Μουσαΐπιδες δηλ. Βασιλικοί ψάλται, είτε ήσαν Χανεντέδες δηλ. εξωτερικοί τραγωδισταί, συχνάκις συναυλιζόμενοι με τους Ηγεμόνας της Ανατολής, είχον επιδοθεί και εις την καταγραφήν και μελοποίησιν μουσικών έργων εις τον χώρον της "εξωτερικής μουσικής".
Αυτή η κοσμική μουσική των Ελλήνων Πρωτοψαλτών και Μελοποιών, η οποία έτυχε θερμής προστασίας παρά των κατακτητών, απετέλεσεν αργότερα και την βάσιν της συμερινής λεγομένης "Κλασσικής Τουρκικής μουσικής". Τα δε έργα των ενσωματώθησαν εις την κοινωνικήν ζωήν των Τούρκων, ως φαίνεται και εκ των Ελληνικών ονομάτων των έργων αυτών έως την σήμερον, την οποίαν μουσικήν εκαλλιέργησαν και ηύξησαν.
Οι Έλληνες Μελοποιοί μετέφεραν και διέσωσαν εις αυτά τα εξωτερικά, κοσμικά, μεταβυζαντικά άσματα, όλην την μουσικότητα, την ευαισθησίαν, την πολυπλοκότητα και την τεχνικήν της μουσικής -της οποίας οι ρίζες φθάνουν εις τους αρχαιοτάτους Ελληνικούς χρόνους. Διά μέσου δε αυτών των Μελοποιών και ένεκα της ακμής του Βυζαντίου, ο κλάδος της καλουμένης κοσμικής βυζαντινής μουσικής, φθάνει μέχρις υμών με την μορφήν του Δημοτικού μας τραγουδιού.
Η παρούσα μουσική εργασία σκοπόν έχει αφ' ενός μεν να διασώση τα ανωτέρω ηδύτατα άσματα εκ του πανδαμάτορος χρόνου, και να τα προσφέρη εις το φιλόμουσον κοινόν εις μίαν καλλιτέραν και αρτιωτέραν γραφήν και εμφάνισιν, αφ' ετέρου δε να αναιρέση την εσφαλμένην αντίληψιν, κυρίως ξένων, ότι η Βυζαντινή Μουσική είναι η κεκλεισμένη εις τας Εκκλησίας, πτωχή και "χωρίς ρεπερτόριον". Να αποδείξη δε ότι η Μουσική των Περσών, Ινδών, Αράβων και Τούρκων είναι βαθύτατα επηρεασμένη από την Αρχαίαν Ελληνικήν και την Βυζαντινήν μουσικήν, ως προελέχθη.
Η Βυζαντινή Μουσική έχει δύο κλάδους. Ο πρώτος περιλαμβάνει την μουσικήν την αφιερωμένην και ψαλλομένην εις την Λατρείαν του αληθινού Τριαδικού Θεού ημών και η οποία παραμένη αναλλοίωτος εξ' υπαρχής και κινείται μέσα εις τους κανόνας που εθέσπισαν οι Άγιοι Πατέρες της Εκκλησίας μας και οι Ονομαστοί και Θεοφιλείς Μουσικοί της, και η οποία Μουσική έχει την δύναμιν να εκτοπίζη εις την αφάνειαν κάθε υψηλόφρονα νουν ιστάμενον ασεβώς, και αναξίως έναντι αυτής.
Ο δεύτερος κλάδος είναι η κοσμική καλουμένη μουσική, η οποία λαμβάνει χώραν εις τας κοσμικάς συγκεντρώσεις των Ιεροψαλτών, αι οποίαι, ως είναι γνωστόν, έχουν ιδιαιτέραν χάριν και ωραιότητα.
Ημείς, στοχεύοντες εις την αξιοποίησιν του ως άνω υλικού του εκδοθέντος υπό των αειμνήστων και περιφήμων Διδασκάλων πομήματος, επανεκδίδομεν εκ της "ΠΑΝΔΩΡΑΣ", καταγράφοντες εξ υπαρχής, (αν και είθισται εις τας ημέρας μας η εμπορική και εύκολος έκδοσις διά του "όφσετ" των παλαιών βιβλίων διαιωνιζομένων ούτων των αβλεψιών και αδυναμιών της τότε τυπογραφίας), μόνον τα εις την Ελληνικήν γλώσσαν ευρεθέντα άσματα, των οποίων την ορθογραφίαν αφήνομεν εις ενίας περιπτώσεις αναλλοίωτον και με την διατύπωσιν, (εις τους ήχους-μακάμια και ρυθμούς-ουσούλια,) της τότε επικρατούσης "ανάγκης" η οποία εξεφράζετο υπό τον μανδύαν τους τουρκικής γλώσσης.
Είναι πολύ ταπεινωτικόν, ως νομίζομεν, σήμερον χωρίς αυτήν την "ανάγκην" να σημειώνωμεν και κεφραζόμεθα διά τα Εκκλησιαστικά μας μέλη με τα ξενικά αυτά ονόματα αγνοούντες ή περιφρονούντες τα αντίστοιχα παλαιά, εύηχα και ευστοχώτατα αρχαία ονόματα των ήχων και των κλάδων της μουσικής μας.
Ευελπιστούμεν ότι Θεού θέλοντος θα κυκλοφορήσωμεν μίαν πλήρη, κατά το δυνατόν, μελέτην και ερμηνείαν της "εξωτερικής Μουσικής" εις την οποίαν πλην των ανεκδότων θεωρητικών κειμένων, θα περιέχηται και πλήρης ανάλυσις των όρων, ονομάτων, ρυθμών και κλιμάκων, αι οποίαι συναντώνται εις τους ανατολικούς λαούς με τας τοπικάς και ιδιομόρφους ονομασίας των εις βοήθειαν κάθε νέου εραστού της Αρχαίας, της Αγιοπνευματικοποιηθείσης Βυζαντινής Μουσικής και της "εξωτερικής" τοιαύτης διά να εκλείψη η σύγχυσις και ο συγκερασμός ετερόκλητων στοιχείων που οδηγεί στην τερατογονία και την ακαρπίαν.
Εις την εργασίαν αυτήν, διά να καταστή αρτιωτέρα συμπεριελάβομεν και τινα άσματα καταγραφέντα και εκδοθέντα υπό του Αντωνίου Σιγάλα, εις βιβλίον υπό τον τίτλον "Συλλογή Εθνικών Ασμάτων" του εν λόγω Μουσικοδιδασκάλου, εκ των υπαρχόντων εν μορφή κειμένου εις το ανωτέρω βιβλίον.
Πρέπει να σημειώσωμεν επίσης ότι υπήρξαν και πολλοί άλλοι δοκιμώτατοι Διδάσκαλοι, Μουσικοί και Πρωτοψάλται οι οποίοι ησχολήθησαν με την μελοποίησιν και έκδοσιν κοσμικών και Δημοτικών τραγουδιών τους οποίους διά το πλήθος των έργων των δεν δυνάμεθα να συμπεριλάβωμεν εις την παρούσαν εργασίαν.
Ακόμη, εις τους χειρογράφους μουσικούς κώδικας αρχειών Ιερών Μονών του Αγίου Όρους, εις παλαιοτέραν μας έρευναν, εύρομεν την "Ευτέρπην" και "Πανδώραν" εις πλήρη αντιγραφήν αλλά και απόσπασματικώς, εις την παλαιάν και νέαν γραφήν, ως και έτερα άσματα της ιδίας εποχής, ή και παλαιότερα, εκ των οποίων μερικά έχουν δημοσιευθεί και έχουν παρουσιασθεί κατά καιρούς, εις συναυλιακούς κυρίως χώρους υπό νεωτέρων μουσικών.
Την παρούσαν μουσικήν εργασίαν του ανά χείρας τόμου, εκρίνομεν, προς καλλιτέραν κατανόησίν της, να την χωρίσωμεν εις ενότητας, ήτοι:
1) Τα πρώτα θρηνητικά και λυπητερά άσματα της ΠΑΝΔΩΡΑΣ που διά σεβασμόν και ημείς πρώτα συνεκδίδομεν.
2) Τα κατ' ήχον τραγώδια εις μίαν νέαν διάταξιν εις τους ήχους και κλάδους των.
3) Τα εγκωμιαστικά, διάφορα άσματα εις πρόσωπα και εορτάς.
4) Τα εις Ευρωπαϊκόν μέλος άσματα, (διά τούτο και χωρίς ισοκρατήματα), με την συμπλήρωσιν των ομοίων των εκ του Αντ. Σιγάλα.
5) Τα Μακαμλάρ Κιάρι, ως προπαιδείαν και εκμάθησιν των 74 Μακαμιών, καθώς ευρίσκεται εις την ΠΑΝΔΩΡΑΝ, ως και το ευρεθέν εν τοις χειρογράφοις ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ του Πρωτοψάλτου έτερον Κιάρι. Και
6) Έτερα άσματα, μελοποιηθέντα υφ' ημών εκ των κειμένων της ΠΑΝΔΩΡΑΣ εις Μακάμια ευρισκόμενα, ως και έτερα εκτός αυτής, προς πλουτισμόν και γνώσιν.
Θερμάς από καρδίας οφείλω τας ευχαριστίας εις τον σεβαστόν μου Διδάσκαλον, Πρωτοψάλτην, Μουσικοσυνθέτην και Δημιουργόν των περιφήμων "Ψαλτοτράγουδων", (εις τα οποία αποδεικνύεται η συνέχισις των ως άνω ασμάτων, αλλά και η διαχρονικότης του βυζαντινού Εκκλησιαστικού μέλους), αξιότιμον κύριον Βασίλειον Κατσιφήν, διά τον προλογισμόν του παρόντος πονήματος και την εν γένει προσφοράν του εις την επίλυσιν δυσνοήτων σημείων εις το μέγα κεφάλαιον των μουσικών έλξεων διά του περιφήμου βιβλίου του "Έλξεις, η αρμονία της φυσικής κλίμακος" του οποίου είχα την τιμήν και την χαράν να επιμεληθώ και εκδώσω.
Έγραφον εν τη Ιερά Μονή Φιλοθέου τη 24-1-2000
Ιερομόναχος Ιερόθεος
English
German
Română
French
Login