Βιβλίον Ψαλμών

Οι Ψαλμοί (Ψαλτήρι) είναι βιβλίο της Παλαιάς Διαθήκης. Περιέχει 150 ψαλμούς.

Τα θέματά τους είναι η σωτηρία του ανθρώπου, η μετάνοια, η απομάκρυνση από το κακό και η επιθυμία του αγαθού, η δοξολογία του Θεού.

Οι ψαλμοί είναι ποιητικά κείμενα γραμμένα στην εβραϊκή σε διάστημα πολλών ετών (11ος-5ος αι. π.Χ.). Είναι ποιήματα του Δαυίδ και άλλων.

Η μετάφρασή τους στην ελληνική άρχισε επί Πτολεμαίου του Φιλαδέλφου (250 π.Χ.) από εβδομήντα (περίπου) ελληνομαθείς Εβραίους προς χρήσιν των ομοεθνών τους στην Αίγυπτο, που μιλούσαν την ελληνική, και ολοκληρώθηκε περί το 180 π.Χ. Είναι η λεγομένη μετάφραση των Ο´ (εβδομήκοντα).

Δαυίδ (αγαπητός, ευλογημένος) (περί το 1000 π.Χ.) γιός του Ιεσσαί στην Βηθλεέμ, που έλαβε το χρίσμα του βασιλέως από τον Σαμουήλ, αν και ήταν παραγκωνισμένος να ποιμαίνει τα πρόβατα στην εξοχή. Διοργάνωσε το κράτος, βασιλεύς όλων των φυλών επί 40 έτη. Ήταν ποιητής και μουσικός και οργάνωσε την λειτουργική μουσική. Η ζωή του γεμάτη κινδύνους και ανθρώπινα πάθη. Θεόπνευστος ποιητής εκφράζει στους ψαλμούς τον πόνο της ψυχής του αλλά και την παρηγοριά και βοήθεια, που έλαβε, όταν ομολόγησε την αδυναμία του και στήριξε την ελπίδα του στον Θεό. Είχε τη χάρη να είναι ο πρόγονος του Χριστού.

Το Ψαλτήρι περιέχει όλη τη Γραφή· τα παραδείγματα των εναρέτων αλλά και των αμαρτωλών, που με τη μετάνοιά τους έλαβαν τη χάρη του Θεού, όπως ο Δαυΐδ, που έλαβε και το προφητικό χάρισμα. Σωστό θησαυροφυλάκιο. Κάθε στίχος σοφία, που διορθώνει τα δόγματα και οδηγεί στην αρετή. Με ακρίβεια και συντομία εκφράζεται η ηθική νομοθεσία της ζωής μας. «Έκκλινον από κακού και ποίησον αγαθόν» Μέθοδος μετανοίας και στήριγμα στις συμφορές. Οι Ψαλμοί είναι γαλήνη της ψυχής, ομιλία προς Θεόν, συγκέντρωση των αγγέλων και απομάκρυνση των δαιμόνων, όπλον άμαχον. Είναι επουράνιος Νείλος. Δροσίζει τις ταλαιπωρημένες ψυχές από την αμαρτία, που μέσα απ’ την ποίηση συνειδητοποιούν λάθη, τα αποφεύγουν και δοξάζουν τον Θεο. Ποιητικά με χάρη προβάλλουν τα νοήματά τους μέσα από εικόνες της φύσης και της κοινωνικής ζωής. Είναι η φωνή της Εκκλησίας, που μελωδεί τη διδασκαλία της. Είναι η παλαιά λατρεία της Εκκλησίας. Και ο Κύριος προσευχήθηκε μ’ αυτόν τον τρόπο.

Η Ζ´ Οικ. Σύνοδος (β´ κανόνας) ορίζει ότι, για να εκλεγή κάποιος Επίσκοπος, πρέπει να γνωρίζει απαραιτήτως το ψαλτήρι.

Οι Άγιοι Ιωάννης ο Χρυσόστομος και Γρηγόριος ο Νύσσης συμβουλεύουν όλους, παιδιά, γυναίκες, εργαζομένους, ταξιδευτές σε στεριά και θάλασσα, σε κατάσταση υγείας και ασθενείας, να ψάλλουν αυτή την υψηλή διδασκαλία και παρηγοριά, τούς ψαλμούς. Και στην πιθανή αντίρρηση ότι δεν αντιλαμβάνονται το περιεχόμενο και τις λέξεις, ο ιερός Χρυσόστομος λέγει· «Και αν δεν γνωρίζεις τη δύναμη των λόγων, μάθε να τούς λες· διότι η γλώσσα αγιάζεται με τούς λόγους αυτούς, όταν με προθυμία λέγωνται». Όσοι με τους ψαλμούς καλούν τον Δαβίδ με την κιθάρα προσκαλούν μέσα τον ίδιο τον Χριστό. Και όπου είναι ο Χριστός, κανένας δαίμονας δεν θα τολμούσε να εισέλθει απειλητικά για μας· ειρήνη δε και αγάπη και όλα τα αγαθά θα πηγάσουν. « Εσύ κάνε εκκλησία το δωμάτιό σου. Όπου ψαλμός και ευχή και ομάδα προφητών, σκέψη θεοφιλής αυτών που ψάλλουν, δεν θα έκανε λάθος κάποιος, αν ονομάσει αυτή την συγκέντρωση εκκλησία». Τι δεν μπορείς να μάθεις από τούς ψαλμούς; Της ανδρείας την μεγαλοπρέπεια, την ακρίβεια της δικαιοσύνης, τη σεμνότητα της σωφροσύνης, τον τρόπο της μετανοίας, τα μέτρα της υπομονής. Εδώ υπάρχει θεολογία· απειλή κρίσεως, ελπίδα αναστάσεως, φόβος κολάσεως, προφητεία της παρουσίας του Χριστού. Ένας ψαλμός αναπαύει από τούς κόπους της ημέρας, λαμπρύνει τις εορτές, δημιουργεί την κατά Θεόν λύπη, βγάζει δάκρυα και από πέτρινη καρδιά. Είναι άσμα και διδασκαλία συγχρόνως (Μ. Βασίλειος). Η σοφία του ποιητή με την ευλογία του Θεού κάνει ανατομία στην ψυχή του ανθρώπου· οι ψαλμοί είναι καθρέφτης, όπου κατανοεί ο καθένας τον εαυτό του και παίρνει τις αποφάσεις του, όταν τα πάθη και οι θλίψεις τον ταλαιπωρούν. Οι εμπειρίες του ποιητή, η πίστη του είναι παρηγοριά για όλους.

Το ψαλτήριον διαιρείται σε πέντε βιβλία·

α) ψαλμοί 1-40,

β) ψαλμοί 41-71,

γ) ψαλμοί 72-88,

δ) ψαλμοί 89-105,

ε) ψαλμοί 106-150. ( Ο 151ος είναι εκτός του κανονικού αριθμού, βιογραφικός του Δαβίδ).

Κατά το περιεχόμενο οι ψαλμοί διακρίνονται σε ικετηρίους (3ος, 5ος, 7ος), ευχαριστηρίους (8ος, 17ος, 18ος), της μετανοίας (6ος, 31ος, 37ος, 50ος, 101ος, 129ος, 182ος), ιστορικούς (78ος, 104ος, 105ος), προφητικούς (2ος, 44ος, 16ος, 21ος, 109ος), διδακτικούς (1ος, 48ος, 118ος), αναβαθμούς (ίσως εψάλλοντο κατά την άνοδο των Ιουδαίων στο ναό τους), αίνους, δοξαστικούς.

Υπάρχουν επιγραφές-τίτλοι, που δηλώνουν τον ποιητή, το ιστορικό γεγονός, την λειτουργική σημασία και χρήση και το είδος του ψαλμού (αν ψάλλεται με συνοδεία η όχι μουσικού οργάνου, τον τρόπο που πρέπει να ψάλλεται το περιεχόμενό του).

Σε μερικούς ψαλμούς υπάρχει η ένδειξη διάψαλμα, που σημαίνει τη μεταβολή του μέτρου, την παύση αναπνοής, την αλλαγή νοήματος η μουσικό σημείο έντασης (εδώ σημειώνεται με ..... )

Ψαλμοί υπάρχουν σε όλες τις Ακολουθίες. Ενδεικτικά αναφέρονται.

Ψαλμοί του Εσπερινού· ΡΓ´ (103ος) και Προοιμιακός, ΡΜ´ (140ος), ΡΜΑ´ (141ος), ΡΚΘ´ (129ος), ΡΙΣΤ´ (116ος).

Ψαλμοί του Μεγάλου Αποδείπνου· Δ´ (4ος), ΣΤ´ (6ος), ΙΒ´ (12ος), ΚΔ´ (24ος), Λ´ (30ος), ¹ (90ος), Ν´ (50ος), ΞΘ´ (69ος), ΡΑ´ (101ος), ΡΜΒ´ (142ος)

Ψαλμοί του Μικρού Αποδείπνου· Ν´ (50ος), ΞΘ´ (69ος), ΡΜΒ´ (142ος)

Ψαλμοί του Μεσονυκτικού· Ν´ (50ος), ΡΙΗ´ (118ος), ΡΚ´ (120ος), ΡΛΓ´ (133ος)

Ψαλμοί του Όρθρου· ΙΘ´ (19ος), Κ´ (20ος)

Εξάψαλμος· Γ´ (3ος), ΛΖ´ (37ος), ΞΒ´ (62ος), ΠΖ´ (87ος), ΡΒ´ (102ος), ΡΜΒ´ (142ος)

Αμωμος· ΡΙΗ´ (118ος). Διαβάζεται στο Μεσονυκτικό, στις κηδείες και στις αγρυπνίες. «Μακάριοι οι άμωμοι εν οδώ...»

Πολυέλεος· ΡΛΔ´ (134ος), ΡΛΕ´ (135ος) στις δεσποτικές εορτές και ο ΜΔ´ (44ος) στις θεομητορικές

Το Ψαλτήρι χωρίζεται σε 20 Καθίσματα, που ψαλμωδούνται μια φορά την εβδομάδα (τη Μεγ. Τεσσαρακοστή 2 φορές)· στον Ορθρο 2 Καθίσματα και 1 στον Εσπερινό.

Ψαλμοί διαβάζονται η ψάλλονται σε κάθε λατρευτική εκδήλωση.

Φράσεις ολόκληρες από το Ψαλτήρι βρίσκονται στα χείλη του λαού.

Οι λογοτέχνες μας τις χρησιμοποιούν σε ποιήματα και διηγήματα, γιατί είναι γραμμένες βαθειά στη συνείδηση και εκφράζουν με ακρίβεια κάθε εμπειρία της ζωής και συναισθήματα της ψυχής.

Ο Παπαδιαμάντης δηλώνει ότι πάντοτε θα τιμά Χριστούγεννα και Πάσχα ζωγραφίζοντας τα ελληνικά ήθη και έθιμα αλλιώς «εάν επιλάθωμαί σου, Ιερουσαλήμ... κολληθείη η γλώσσα μου τω λάρυγγι...».

Ο «Παπατρέχας» του Κοραή συχνά αναφωνεί « Ανθρώπους και κτήνη σώσεις, Κυριε»

Και ο λαός γνωρίζει «Πλούσιοι επτώχευσαν και επείνασαν...» « Ανθρωπος ωσεί χόρτος του αγρού ούτως εξανθήσει...» « Εξομολογείσθε τω Κυρίω ότι αγαθός· αλληλούια»

Και στις δύσκολες στιγμές «Που πορευθώ από του Πνεύματός σου...» «Κύριος ποιμαίνει με και ουδέν με υστερήσει» «Κύριε, εκέκραξα προς σε, εισάκουσόν μου...» «Γνώρισόν μοι Κυριε οδόν εν η πορεύσομαι»

Και στις κηδείες «Αι χείρες σου εποίησάν με και έπλασάν με...» «Ευλογητός ει, Κύριε, δίδαξόν με τα δικαιώματά σου...»

«Όλα στους ψαλμούς είναι θρήνος καρδιάς κι αληθινή ανάταση στον Θεό. Να γιατί ακόμα και τώρα, ύστερα από χιλιετίες, είναι οι καλύτερες προσευχές και φέρνουν παρηγοριά στην ψυχή. Ξαναδιάβασε προσεκτικά τούς ψαλμούς και ο πρώτος που θα τύχει, θα ταιριάζει ίσως με την ψυχική σου κατάσταση».