Αγγελοτόκος Έρημος

Με τούτο τον μικρό τόμο, η σειρά "Υμναγιολογικά Κείμενα και Μελέτες" ανοίγει κάπως περισσότερο τον ορίζοντά της, για να περιλάβει και αγιολογικά κείμενα της ορθοδόξου πνευματικότητος, τα οποία κοσμούν τα λειτουργικά και τ' ασκητικά βιβλία της Εκκλησίας μας. Προσπαθούμε να φέρουμε στην επιφάνεια παλαιά κείμενα αποδεδειγμένης πνευματικής αξίας, τα οποία είτε είναι άγνωστα ή δυσεύρετα, είτε είναι από γλωσσική άποψη δυσπρόσιτα στον σύγχρονο αναγνώστη. Η συγκρότηση, μάλιστα, αυτού του βιβλίου έγινε με τέτοιον τρόπο, ώστε οι συγκλονιστικές ιστορίες και ψυχωφελείς διηγήσεις να προέρχονται και από την ερημιά του Κόσμου, μα και από τον κόσμο της Ερήμου. Η "Αγγελοτόκος Έρημος" αγκαλιάζει το πολυσυζητούμενο στ' αρχαία "Γεροντικά", "Παραδείσους" κ.λπ. θέμα της ωφελείας και της σωτηρίας της ψυχής· θέμα που αποτελεί, άλλωστε, και τον σπουδαιότερο στόχο του Ευαγγελίου και τον βασικό σκοπό της ζωής του ανθρώπου μέσα στην κιβωτό της Εκκλησίας. Όλος ο γήινος κόσμος είναι μάταιος και άχρηστος για τον άνθρωπο αν "ζημιωθή", δηλαδή αν χάσει, την ψυχή του! Γι' αυτό και όλα τα ρωτήματα των νέων Μοναχών προς τους σοφούς κι έμπειρους και αγίους Γέροντες της Ερήμου είναι: "ειπέ λόγον, πώς σωθώ;".

Στο βιβλίο τούτο επιλέξαμε δύο μεγάλες και πολύ σημαντικές ομάδες "Ψυχωφελών Διηγήσεων" (βλ. Π.Β. Πάσχου, Άγιοι, οι φίλοι του Θεού, Εισαγωγή στην Αγιολογία της Ορθοδόξου Εκκλησίας, εκδ. "Αρμός", Αθήνα, β' έκδ. 1997, σελ. 192 εξ.), τις οποίες και αποδίδουμε στην σύγχρονη νεοελληνική και λογοτεχνική γλώσσα, προς χάρη των αναγνωστών μας. Ας σημειωθεί εδώ, ότι οι "Ψυχωφελείς Διηγήσεις" αποτελούν τελευταία ισχυρό πόλο έλξεως και για κλάδους έξω από την Αγιολογία. Ήδη π.χ. ετοιμάζεται θεολογική διδακτορική διατριβή από νεαρά συνάδελφο (την κ. Αριάδνη Σαραντουλάκου), για την ποιμαντική σημασία και διάσταση των "Ψ.Δ." στην εκκλησιαστική κοινωνία και την πνευματική ζωή των μελών της.

Στην Α' ομάδα κατατάξαμε τις Διηγήσεις που περιέχονται στα λειτουργικά βιβλία της Εκκλησίας (Μηναία, κυρίως) και στους σοβαρούς Συναξαριστάς της Ορθοδόξου Εκκλησίας. Όπως είναι γνωστό, ανάμεσα στην στ' και στην ζ' ωδή του Κανόνος (στον Όρθρο), μετά το Κοντάκιο, τον Οίκο και το Μηνολόγιον, υπάρχει μερικές φορές και μια προσθήκη: "Και Διήγησις Ψυχωφελής", ή "Και Διήγησις πάνυ ωφέλιμος" (βλ. π.χ. στα Μηναία και στους Συναξαριστάς, στις ημερομηνίες: ιε' Οκτωβρίου, ιζ' Νοεμβρίου, κγ' Νοεμβρίου, ια' Δεκεμβρίου, κδ' Δεκεμβρίου, κστ' Μαρτίου, α' Ιουνίου, κ.α.). Όλες αυτές τις Διηγήσεις τις έχει ενσωματώσει προσεχτικά και ο άγιος Νικόδημος ο Αγιορείτης στο βιβλίο του Συναξαριστής των δώδεκα μηνών του ενιαυτού..., τομ. Α'-Β', έκδ. γ' (Αθήνησι 1868), απ' όπου τις παραλάβαμε κι εμείς για την εργασία μας: πέντε από τον Α' και τρεις από τον Β' τόμο. Προσφάτων έχει εκδοθεί μια επιλογή παρομοίων διηγήσεων, με τίτλο Διηγήσεις φοβερές και ωφέλιμες - από τα Μηναία της Εκκλησίας (Νεοελληνική απόδοση - Σχόλια, εκδ. Ιεράς Μονής Παρακλήτου, Ωρωπός Αττικής 1992, σελ. 134). Ο μακαρίτης Σωτ. Σχοινάς (Βόλος), με την ανεπανάληπτην "Αγιορειτική Βιβλιοθήκη" του και τις άλλες εκδόσεις του, έχει προσφέρει μεγάλη πνευματική διακονία και σ' αυτό τον τομέα.

Στην Β' ομάδα κατατάξαμε τις Διηγήσεις ψυχωφελείς περί εναρέτων και θεοσεβών ανδρών τε και γυναικών, τις οποίες οι περισσότεροι αποδίδουν στον επίσκοπο Μονεμβασίας Παύλο (ι' αι.), και για τον οποίον υπάρχουν πολλά σχετικά δημοσιεύματα, με αναφορές στα έργα του και τα χειρόγραφά τους (βλ. σχετικά την πολύ κατατοπιστική μελέτη του καθηγητού της Βυζαντινής Φιλολογίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών Αθανασίου Δ. Κομίνη: "Paolo di Monembasia" εν "Byzantion", τομ. 29-30, 1959-1960, "Mélanges Ciro Giannelli", σελ. 231-248). Πολύ καλή κριτική έκδοση των Ψυχωφελών Διηγήσεων του Παύλου Μονεβασίας έκαμε προ δωδεκαετίας ο παλαιός μου φίλος και συμφοιτητής στην "École Pratique des Hautes Études" (Sorbonne), τώρα καθηγητής του Πανεπιστημίου της Manitoba του Καναδά John Wortley: Les récits édifiants de Paul, évêque de Monembasie et d' autres auteurs (έκδ. CNRS, Paris 1987, σελ. 140).

Στο Επίμετρο τοποθετήσαμε πέντε κάπως συγγενικά κείμενα, που συμπληρώνουν την "Αγγελοτόκον Έρημο": δύο από μια παλαιότερην έκδοσή μας (βλ. Π.Β. Πάσχου, Νέον Μητερικόν, β' έκδ., "Ακρίτας", Αθήνα 1992, σελ. 82 εξ. και 132 εξ.)· έν' από το αρχαίο "Λειμωνάριον" (διήγ. αριθ. 107)· έν' από την εποχή των Νεομαρτύρων, κι έν' από τα χρόνια του Ιουλιανού του Παραβάτου.

* * *

Με τι πόνο εχτίστηκε τούτο το βιβλίο μονάχα ο Θεός κι εγώ το ξέρουμε: Εκείνος γιατί ως παντογνώστης τα γνωρίζει όλα, κι εγώ γιατί το άρχισα το 1998, που είχα ήδη χάσει το αριστερό μου μάτι, καιτ ο τελείωσα τον Σεπτέμβριο του 1999, που μου είχε μείνει κι από το δεξί μονάχα το μισό... Δόξα τω Κυρίω, πάντων ένεκεν! Ας μου επιτραπεί, λοιπόν, εδώ στο τέλος, να παρακαλέσω τον ευλαβή αναγνώστη, αν τύχει και ωφεληθεί έστω και λίγο απο τούτο το βιβλίο, ας κάνει μια προσευχή και για μένα τον αμαρτωλό και ανάξιο: να μου δώσει ο πολυεύσπλαχνος Κύριος λίγο φως στην ψυχή μου, και λίγο φως στα μάτια μου.

π.β.π.

Αθήνα, Απρίλιος 2001