Ο Άγιος Γρηγόριος ο Δεκαπολίτης

Ο Βίος του οσίου ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΔΕΚΑΠΟΛΙΤΟΥ είναι από τους πλέον γνωστούς Βίους, κυρίως λόγω των αξιόλογων ιστορικών πληροφοριών που περιέχει. Διακεκριμένοι επιστήμονες, Έλληνες και ξένοι, εδώ και πολλές δεκαετίες ασχολήθηκαν με αυτόν.

Ο όσιος Γρηγόριος ο Δεκαπολίτης γεννήθηκε γύρω στα 780/790 στην Ειρηνούπολη της Ισαυρικής Δεκαπόλεως (βλ. σχολ. 1, 2, 3). Οι γονείς του ενδιαφέρθηκαν για την πρώτη του μόρφωση και η ευλαβής μητέρα του τον καθοδήγησε στον δρόμο της ευσεβείας.

Από πολύ μικρός έμαθε περίπλοκες χειρωνακτικές τέχνες. Λαχταρούσε όμως κυρίως την προσευχή και του άρεσε να βρίσκεται με τις ώρες μέσα στην εκκλησία. Ήταν εγκρατής στις τροφές και ντυνόταν με ευτελή και τραχιά ενδύματα.

Όταν έφθασε στη νεανική ηλικία, οι γονείς του τον πίεζαν να παντρευτεί. Οργάνωσαν μάλιστα και τα σχετικά με τη μνηστεία του. Εκείνος τους ξέφυγε και εντάχθηκε σε κάποια μοναχική συνοδία της περιοχής. Τον βρήκε όμως η μητέρα του (ο πατέρας του είχε εν τω μεταξύ πεθάνει) και του ζήτησε να φύγει από τη συνοδία εκείνη και να πάει στο μοναστήρι στο οποίο είχε ήδη καρεί μοναχός ο αδελφός του. Ο όσιος Γρηγόριος υπήκουσε στη μητέρα του.

Όμως ο ηγούμενος της μονής του αδελφού του διατηρούσε κοινωνία με τους εικονομάχους (βρισκόμαστε στις αρχές της δεύτερης περιόδου της εικονομαχίας [813-843]) και επειδή ο όσιος τον ήλεγξε για τα αιρετικά του φρονήματα, εκείνος τον κακοποίησε. Τότε ο όσιος κατέφυγε σε κάποιον συγγενή του αρχιμανδρίτη Συμεών, υπεύθυνο των μονών της περιοχής της Δεκαπόλεως, ο οποίος και τον έκανε μοναχό.

Δεκατέσσερα χρόνια έμεινε στο μοναστήρι του θείου του, αλλά τον είλκυε πλέον η αυστηρότερη άσκηση. Με την ευλογία του Συμεών κλείσθηκε σ’ ένα απόκρημνο σπήλαιο, στο οποίο σύχναζε πλήθος δαιμόνων οι οποίοι τον ταλαιπώρησαν πάρα πολύ με τις ασταμάτητες και πανούργες προσβολές τους. Η πλούσια όμως παρηγορία της Χάριτος του Θεού τον πλημμύριζε με χαρά.

Κάποτε αποφάσισε να πάει στην Κωνσταντινούπολη, για να αγωνισθεί κατά των εικονομάχων. Μέσω της Εφέσου έφθασε με πλοίο στην Προκόνησο. Άγνωστο γιατί, δεν συνέχισε το ταξίδι του για την Πόλη, αλλά γύρισε πίσω και διά του Ελλησπόντου πήγε στον Αίνο, κοντά στις εκβολές του ποταμού Έβρου. Από εκεί με καράβι έφθασε στη Χριστούπολη (σημ. Καβάλα), με σκοπό να κατευθυνθεί προς τη Θεσσαλονίκη. Στον ποταμό Στρυμόνα συνάντησε Σλάβους ληστές, οι οποίοι όχι μόνο δεν του έκαναν κακό, αλλά και τον πέρασαν στην αντίπερα όχθη του ποταμού και του έδειξαν τον δρόμο για τη Θεσσαλονίκη.

Στη Θεσσαλονίκη έμεινε μόνον λίγες μέρες μη ξέροντας προς τα πού να κατευθυνθεί. Κάποια στιγμή ακολούθησε κάποιον μοναχό ο οποίος είχε σκοπό να πάει στη Ρώμη. Υποτάχθηκε σ’ αυτόν ως υπηρέτης του, ώσπου έφθασαν στην Κόρινθο. Από την Κόρινθο κατευθύνθηκε προς την Ιταλία. Έφθασε στο Ρήγιο της Ν. Ιταλίας και από το Ρήγιο, μέσω Νεαπόλεως, πήγε στη Ρώμη, όπου έμεινε μόνο τρεις μήνες. Από τη Ρώμη πήγε στις Συρακούσες της Σικελίας. Από τις Συρακούσες πήγε στην Υδρούντα, πόλη του ΝΑ άκρου της ιταλικής χερσονήσου, όπου ήλεγξε τον εικονομάχο επίσκοπο της πόλης. Όπου πήγαινε θαυματουργούσε.

Κάποτε έφθασε ξανά στη Θεσσαλονίκη και εγκαταστάθηκε στον ναό του αγίου Μηνά. Ζούσε με συνεχή ησυχία, άσκηση και πενία. Έκανε θαύματα, κυρίως κατά των δαιμόνων και προείπε τον θάνατο κάποιων μοναχών και λαϊκών. Προέβλεψε ακόμη και κάποια εξέγερση Σλάβων.

Μετά από τρεις μήνες ο όσιος έφυγε από τη Θεσσαλονίκη διά θαλάσσης και πήγε στην Κωνσταντινούπολη· από εκεί επισκέφθηκε για λίγο διάστημα τις μονές του Ολύμπου της Βιθυνίας και ξαναγύρισε στην Πόλη.

Επανέρχεται σύντομα στη Θεσσαλονίκη. Τα θαύματα που εκεί επιτελεί είναι πολλά. Ασκείται, αγρυπνεί στην προσευχή, μάχεται κατά των πειρασμών, κατανικά τον εγωισμό. Χειροτονείται ιερεύς. Θεολογεί υπέρ της προσκυνήσεως των αγίων εικόνων.

Στη Θεσσαλονίκη ευρισκόμενος ο Όσιος ασθενεί βαρύτατα. Ο γέροντάς του Συμεών -φυλακισμένος από τους εικονομάχους στην Πόλη- πληροφορείται τα της ασθενείας του και τον καλεί ξανά στην Κωνσταντινούπολη, όπου και συναντώνται. Εκοιμήθη στην Πόλη στις 20 Νοεμβρίου του 842. Τότε τιμάται και η μνήμη του. Θαύματα ακολούθησαν το οσιακό του τέλος.

Το λείψανο του οσίου Γρηγορίου παραμένει άφθορο μέχρι σήμερα και βρίσκεται κατατεθειμένο στη μονή της Μπιστρίτσας στην Ολτένια της Ουγγροβλαχίας, στη σημερινή Ρουμανία. Οι τοπικοί ηγεμόνες της Κράγιοβας της Ρουμανίας, οι οποίοι ήταν και κτίτορες της μονής της Μπιστρίτσας, είχαν αγοράσει το 1490 το ιερό λείψανο του Οσίου αντί μεγάλου χρηματικού ποσού και το μετέφεραν στο μοναστήρι τους. Σήμερα φυλάσσεται εκεί μέσα σε αργυρή λάρνακα.

Κατά την περίοδο των επιδρομών των Ούγγρων εναντίον της Ρουμανίας, τον 16ο αιώνα, οι μοναχοί της Μπιστρίτσας έκρυψαν το λείψανο μέσα σε σπηλιά, που έκτοτε έγινε παρεκκλήσιο του αγίου Γρηγορίου. Εκεί κατέφευγαν μαζί με το άγιο λείψανο σε κάθε κίνδυνο.

Το καλοκαίρι του 1948 η Ιερά Σύνοδος της Ρουμανικής Εκκλησίας αποφάσισε να μεταφέρει το λείψανο του Αγίου από το μοναστήρι της Μπιστρίτσας στην πόλη Ρίμνικ-Βίλτσεα. Η σθεναρή όμως αντίσταση των εντοπίων χωρικών απέτρεψε τη μεταφορά. Έκτοτε ο Άγιος αποτελεί για τους εκεί Ορθοδόξους πιστούς στήριγμα, πνευματική παρηγορία και πηγή πολλών θαυμάτων.

Η πανήγυρις του Οσίου στις 20 Νοεμβρίου αποτελεί μία από τις μεγαλύτερες θρησκευτικές εκδηλώσεις της Εκκλησίας της Ρουμανίας.

Το κείμενο του Βίου του οσίου Γρηγορίου του Δεκαπολίτου προέρχεται από την έκδοση του F. Dvornik: La Vie de saint Gregoire de Décapolite et les Slaves macédoniens au IXe siècle, Paris 1926, σελ. 45-75. Ακολουθούμε την αρίθμηση των κεφαλαίων αυτής της έκδοσης. Είχαμε υπ’ όψιν μας και την έκδοση: Ignatios Diakonos und die vita des Hl. Gregorios Dekapolites, Edition und Kommentar von Georgios Makris, B. G. Teubner Stuttgart und Leipzig 1997.

Μετά τα Σχόλια επισυνάπτουμε ένα κείμενο (με τη μετάφρασή του) του ιδίου του οσίου Γρηγορίου του Δεκαπολίτου, το οποίο επιγράφεται «Λόγος ιστορικός Γρηγορίου του Δεκαπολίτου πάνυ ωφέλιμος και γλυκύτατος κατά πολλά, περί οπτασίας, ην τις Σαρρακηνός ποτέ ιδών επίστευσε, μαρτυρήσας διά τον Κύριον ημών Ιησούν Χριστόν». Ο Λόγος αυτός προέρχεται από τον 100ο τόμο της PG (J.P. Migne, Patrologiae cursus completes, Series graeca, Paris 1857-1906), σελ. 1201-1212. Η αρίθμηση των σελίδων-στηλών της PG τίθεται σε αγκύλες τόσο στο κείμενο όσο και στη μετάφραση.

Ο βίος του αγίου Γρηγορίου του Δεκαπολίτου συνεγράφη «υπό Ιγνατίου διακόνου και σκευοφύλακος της του Θεού μεγάλης εκκλησίας». Ο διάκονος Ιγνάτιος ήταν μαθητής του πατριάρχου Κωνσταντινουπόλεως Ταρασίου (784-806). Είναι ο συγγραφέας των Βίων των πατριαρχών Ταρασίου και Νικηφόρου. Διετέλεσε καθηγητής της έδρας της Ρητορικής και της Ποιήσεως στην πατριαρχική σχολή της Αγίας Σοφίας. Στο ζήτημα της εικονομαχίας φαίνεται πως τήρησε κάπως συμβιβαστική στάση. Επί πατριάρχου Μεθοδίου (843-847) έγινε μητροπολίτης Νικαίας. Οι Βίοι του και οι Επιστολές του μαρτυρούν ένα πολύ μορφωμένο συγγραφέα.

Κανόνα προς τιμήν του Οσίου συνέθεσε ο μαθητής του όσιος Ιωσήφ ο Υμνογράφος (816-886), μέγας ποιητής πολυαρίθμων κανόνων προς τιμήν Αγίων (γι’ αυτό και θεωρείται ως ο δημιουργός των Μηναίων).

Οι αγιογραφικές παραπομπές παρατίθενται στο κάτω μέρος των σελίδων του κειμένου. Οι δείκτες τους (α, β, γ, …) σημειώνονται τόσον επί του κειμένου όσο και επί της μεταφράσεως.

Τα σχόλια παρατίθενται συνολικά στο τέλος, ύστερα από το κείμενο και τη μετάφραση. Οι δείκτες τους σημειώνονται με ενιαία αρίθμηση (1, 2, 3, …) και επί του κειμένου και επί της μεταφράσεως.

Ευχαριστούμε και πάλι τους κ.κ. Βασίλειο Σαρρή, φιλόλογο, Λυκειάρχη και διδάκτορα της Βυζαντινής Φιλολογίας και Μάριο Δομουχτσή, φιλόλογο, θεολόγο και συγγραφέα, για την πολύτιμη συνδρομή τους και στον παρόντα Βίο, όπως και στους δύο προηγούμενους Βίους του οσίου Πέτρου της Ατρώας και του οσιομάρτυρος Στεφάνου του νέου.

Ο όσιος Γρηγόριος, ο οποίος αξιώθηκε να ανεβεί σε ένα τόσο μεγάλο ύψος αγίας βιοτής, αφού, κατά τον βιογράφο του, «πάλαιψε κατά του πονηρού όφεως … και τον νίκησε κατά κράτος», ας πρεσβεύει στον Κύριο για την Εκκλησία Του με την παρρησία και τη «δύναμη που του δίνει η κοινωνίας με τον Χριστό, τον Κύριο και Θεό μας, στον οποίον ανήκει η δόξα και η εξουσία μαζί με τον Πατέρα και το Άγιον Πνεύμα, τώρα και πάντοτε και στους απεράντους αιώνες. Αμήν».

Αρχιμ. Χρίστος Κυριαζόπουλος
Ph. D. Βυζαντινής Ιστορίας
M. Sc. Αρχαίας Ελληνικής Φιλολογίας
πρ. Σχολικός Σύμβουλος Φιλολόγων Ανατολικής Θεσσαλονίκης