Άσκηση και Θεωρία του Αρχιμανδρίτου Σωφρονίου (Σαχάρωφ)

Αρχιμανδρίτης ΣΩΦΡΟΝΙΟΣ (Σαχάρωφ)

ΑΣΚΗΣΗ ΚΑΙ ΘΕΩΡΙΑ

Εισαγωγικά

Οι έξι ενότητες του παρόντος βιβλίου αποτελούνται από κείμενα που γράφτηκαν ή εκφωνήθηκαν σε συγκεκριμένες ευκαιρίες. Τα κείμενα αυτά μετά από σχετική επεξεργασία δημοσιεύθηκαν σε περιοδικά από τον ίδιο τον συγγραφέα, όταν ακόμη ζούσε.
Τα κείμενα του βιβλίου αυτού καλύπτουν χρονική περίοδο σαράντα ετών.
α’) Το κείμενο «Βάσεις της Ορθοδόξου ασκήσεως» γράφτηκε πρωτοτύπως στα ρωσικά, παρουσιάστηκε το 1952 στο Παρίσι και δημοσιεύθηκε στο περιοδικό «Messager de l’ Exarchat du Patriarche Russe en Europe occidentale» (τεύχη 13 και 14), το έτος 1953, με τον τίτλο «Об основах православного подвнѪничества».

Η γαλλική μετάφρασή του, «Des fondements de l’ ascèse orthodoxe», δημοσιεύθηκε στο ίδιο περιοδικό το επόμενο έτος 1954 (τεύχη 17 και 18). Η έκδοση αυτή, με ελαφρές διορθώσεις και αλλαγές στη μορφή, αποτέλεσε το δεύτερο μέρος του βιβλίου του Γέροντος Σοφρωνίου «La felicité de connaître la voie», σελ. 11-15.
Αγγλική μετάφρασή του δημοσιεύθηκε το 1964 στο περιοδικό «The Orthodox Ethos», Studies in Orthodoxy, τόμος 1, σσ. 259-286, με τον τίτλο «Principles of orthodox asceticism».
Την ενότητα αυτή μεταφράσαμε από το ρωσικό κείμενο και ακολουθήσανε το γαλλικό κείμενο ως προς τη μορφή.

β’) Το κείμενο «Η αναγκαιότητα των τριών αποταγών κατά τον άγιο Ιωάννη Κασσιανό τον Ρωμαίο και τον άγιο Ιωάννη τον Σιναΐτη» αποτελεί κατ’ ουσίαν ανάπτυξη του υποκεφαλαίου, «Οι τρεις αποταγές», (σσ. 30-34), του Β’ κεφαλαίου της μελέτης «Βάσεις της Ορθοδόξου ασκήσεως». Το κείμενο αυτό αποτελεί διάλεξη που έδωσε ο συγγραφέας στην Οξφόρδη, και εκδόθηκε στα γαλλικά στο Sonderdruck Studia Patristica V. Edited by F.L.Cross, Akademie-Berlin 1962, με τον τίτλο «De la nécessité des trios renoncements chez St. Cassien le Romain et St. Jean Climaque».
γ’) το κείμενο «Χριστιανική τελειότητα και μοναχισμός» αποτελεί γραπτή απάντηση του Γέροντος Σωφρονίου σε ερώτηση κάποιου επισκέπτη από τη Ρωσία. Η απάντηση δόθηκε ως ομιλία στις 31 Αυγούστου 1992, κατά την τακτή, κάθε Δευτέρα, σύναξη της αδελφότητας του Τιμίου Προδρόμου. Επισυνάπτοντας το κείμενο αυτό στο τέλος της μελέτης «Βάσεις της Ορθοδόξου ασκήσεως» δηλώνουμε το συγγενές του θέματος. Παρόλο που σε κάποια σημεία το περιεχόμενό του φαίνεται να αφορά εξωτερικά την Εκκλησία της Ρωσίας, κατά κύριο λόγο, θεωρήσαμε ότι, παρά ταύτα, μπορεί να αποτελέσει μήνυμα ενότητας για κάθε Εκκλησία, μοναστική αδελφότητα, οικογένεια και οποιαδήποτε άλλη μορφή «κοινής» ζωής.
δ’) Η μελέτη «Η ενότητα της Εκκλησίας κατ’ εικόνα της Αγίας Τριάδος» συντάχθηκε αρχικώς γύρω στο έτος 1950 και δημοσιεύθηκε πρώτα στο Παρίσι, στο περιοδικό «Contacts», τεύχη 21, 23 και 24, με τον τίτλο «Unité de l’ Eglise à l’ image de la Sainte Trinité». Στη συνέχεια, αφού έγιναν ορισμένες αλλαγές, κυρίως στη μορφή, συμπεριλήφθηκε στο πρώτο μέρος του βιβλίου του Γέροντος Σωφρονίου «La felicité de connaître la voie». Αυτό το κείμενο ακολουθήσαμε για την ελληνική μετάφραση της ενότητας αυτής, διότι ο συγγραφέας το θεωρούσε ως τελικό.
ε’) Ο «Λόγος στη Μεταμόρφωση» εκφωνήθηκε στα ρωσικά, αλλά αργότερα συντάχθηκε από τον συγγραφέα και δημοσιεύθηκε στο περιοδικό «Messager de l’ Exarchat du Patriarche russe en Europe occidentale», τεύχος 19, Paris 1954, σσ. 127-135, με τίτλο «Слово на ПреобраѪение Господне».
Ϛ’) Ο «Τελευταίος λόγος» είναι οι τελευταίοι λόγοι που απηύθυνε ο Γέροντας Σωφρόνιος προς το εκκλησίασμα κατά την ημέρα της εορτής του Αγίου Σωφρονίου Πατριάρχου Ιεροσολύμων (11 Μαρτίου 1993), στον Ιερό Ναό του Αγίου Σιλουανού του Αθωνίτου της Ι. Μονής του Τιμίου Προδρόμου, πριν αυτός μοιράσει το αντίδωρο, ευχηθεί και ευχαριστήσει τον κάθε ένα από όσους παρευρίσκονταν εκεί. Αυτή ήταν και η τελευταία Θεία Λειτουργία την οποία τέλεσε -εξαιρώντας την ημέρα του Πάσχα (18 Απριλίου 1993), κατά την οποία απλώς συλλειτούργησε-, ακριβώς τέσσερις μήνες πριν την κοίμησή του, που έλαβε χώρα στις 11 Ιουλίου 1993.

Ιερά Μονή Τιμίου Προδρόμου,
Έσσεξ Αγγλίας

Εισαγωγικά 9

ΠΡΩΤΟ ΜΕΡΟΣ
Ι.   ΒΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΟΡΘΟΔΟΞΟΥ ΑΣΚΗΣΕΩΣ 13

Α’ Η χριστιανική άσκηση 15
Β’ Τα τρία στάδια της αποταγής 26
Γ’ Τα τρία στάδια της μοναχικής κλήσεως 36
Δ’ Οι μοναχικές υποσχέσεις 45
1. Η υπακοή 45
2. Η παρθενία και η σωφροσύνη 55
3. Η ακτημοσύνη 69
4. Σταθερότητα 72

ΙΙ.  Η ΑΝΑΓΚΑΙΟΤΗΤΑ ΤΩΝ ΤΡΙΩΝ ΑΠΟΤΑΓΩΝ
Κατά τον άγιο Ιωάννη Κασσιανό τον Ρωμαίο και τον άγιο Ιωάννη τον Σιναΐτη  79
ΙΙΙ. ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗ ΤΕΛΕΙΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΜΟΝΑΧΙΣΜΟΣ 91

ΔΕΥΤΕΡΟ ΜΕΡΟΣ
IV. Η ΕΝΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ ΚΑΤ’ ΕΙΚΟΝΑ ΤΗΣ ΑΓΙΑΣ ΤΡΙΑΔΟΣ 105

Α’ Το μυστήριο της Αγίας Τριάδος 107
Β’ Αποκάλυψη και δογματική γνώση 122
Γ’ Τριαδολογικές αντινομίες 126
Δ’ Θέωση 135
Ε’ Η οδός της ενότητας 155

ΤΡΙΤΟ ΜΕΡΟΣ
V.  ΛΟΓΟΣ ΣΤΗ ΜΕΤΑΜΟΡΦΩΣΗ ΤΟΥ ΚΥΡΙΟΥ 169
VΙ. ΤΕΛΕΥΤΑΙΟΣ ΛΟΓΟΣ 187
Πίνακας αγιογραφικών χωρίων 189