Ιεραποστολή στα χρόνια του Μεγάλου Φωτίου

Κάθε ιστορική περίοδος παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον στο μελετητή που προσπαθεί να συλλάβει το νόημά της, να βρει τις διασυνδέσεις της με τις άλλες εποχές και να αντιληφθεί τις διαχρονικές προεκτάσεις της.

Ο Θ' αιώνας είναι μια από τις σπουδαιότερες εποχές, όχι μόνο για την Ελληνική Ιστορία και την Ιστορία των λαών στους οποίους διαδραματίζονται τα γεγονότα της περιόδου, αλλά και στην παγκόσμια εν γένει. Την εποχή αυτή η Εκκλησία εμφανίζεται ανανεωμένη και δυνατή. Ιδιαίτερα, όμως, αναγεννημένη εμφανίζεται η Εκκλησία της Κωνσταντινουπόλεως, η οποία την περίοδο αυτή, μετά την εικονομαχική έριδα, έχει τη δυνατότητα να ασκήσει αποτελεσματικά το ιεραποστολικό της έργο στο εξωτερικό. Την εποχή αυτή ξεκινά ο εκχριστιανισμός των Σλάβων, των Ρώσων, των Βουλγάρων και άλλων λαών. Παρά το γεγονός ότι με το θέμα αυτό έχουν ασχοληθεί αρκετοί μελετητές, η ιεραποστολή της Εκκλησίας την περίοδο αυτή δεν παύει να είναι ένα από τα κορυφαία επιτεύγματα των ιεραποστόλων της Ανατολικής Εκκλησίας και της Ανατολικής Ρωμαικής Αυτοκρατορίας. Επιστέγασμα της ιεραποστολικής δραστηριότητας των ιεραποστόλων του Πατριαρχείου Κωνσταντινουπόλεως ήταν ο εκχριστιανισμός των Σλάβων, των Ρώσων, των Βουλγάρων κ.ά.

Το έργο αυτό άρχισε κατά τους χρόνους του Μιχαήλ Γ' του Βάρδα και κορυφώθηκε επί πατριαρχίας Φωτίου Α'. Στην εποχή του ενισχύθηκαν και εδραιώθηκαν Εκκλησίες, έγιναν αποστολές σε άλλα κράτη και κυρίως εκχριστιανίσθηκαν νέοι λαοί, που μέχρι τότε ήταν ειδωλολάτρες. Πίσω από κάθε παρόμοια κίνηση της Εκκλησίας της Κωνσταντινουπόλεως βρισκόταν ο ίδιος ο Φώτιος. Ως ευφυής και οξύνους που ήταν, διέκρινε τα πνευματικά αλλά και τα πολιτικά οφέλη πυ θα προέρχονταν από την τακτική του εκχριστιανισμού, γι' αυτό και την προωθούσε. Σύμφωνα με τον Lemerle, ο Φώτιος υπήρξε ίσως "η πιο αντιπροσωπευτική μορφή του βυζαντινού πολιτισμού... υπερασπιστής της ορθοδοξίας..., εμπνευστής του μεγαλειώδους αποστολικού έργου του Βυζαντίου...".

Η εργασία αυτή, χωρίς αμφιβολία, παρουσιάζει αρκετές ελλείψεις. Παρ' όλα αυτά στην εν λόγω μελέτη επιχειρείται να γίνει κατανοητή στον αναγνώστη η ιστορική πραγματικότητα της εποχής εκείνης. Έτσι, η μελέτη αυτή αποτελεί την απαρχή για άλλες μελέτες, που θα ολοκληρώσουν την εν λόγω έρευνα.

Βάση για τη συγγραφή του κειμένου υπήρξε το βιβλίο "Βυζαντινή υψηλή στρατηγική 6ος-11ος αιώνας", του Χ. Παπασωτηρίου. Επίσης σημαντικές πηγές πληροφοριών ήταν το εγχειρίδιο του Α.Α. Ταχιάου "Ιστορία των Σλαβικών Ορθοδόξων Εκκλησιών", η "Θρησκευτική και Ηθική Εγκυκλοπαιδεία" και τα πρακτικά του 15ου θεολογικού συνεδρίου της Ι.Μ. Θεσσαλονίκης με θέμα ο "Ιερός Φώτιος" το 1995. Αναφέρθηκαν ορισμένες από τις μελέτες που χρησιμοποιήθηκαν, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι η υπόλοιπη βιβλιογραφία δεν έχει βαρύνουσα σημασία. Με την ελπίδα ότι το δοκίμιο αυτό θα αποβεί ένα βοήθημα για τους μελετητές της Ιστορίας και ακόμη ότι θα κάνει γνωστές στους πολλούς πτυχές της ιστορίας της περιόδου, σύμφωνα με το μέτρο των δυνατοτήτων μας, το παραδίδουμε στην ευμενή κρίση των αναγνωστών.