Το καυτό πρόβλημα της θεοδικίας

Αρκετές φορές ο άνθρωπος, στο διάβα της ζωής του, ευρίσκεται αντιμέτωπος με το μέγα πρόβλημα της "θεοδικίας", όπως το γιατί να υπάρχουν τα κακά στον κόσμο. Πολλά σχετικά βασανιστικά ερωτήματα απαιτούν την απάντησί τους. Επειδή όμως οι ποθητές απαντήσεις, είτε δεν έρχονται καθόλου είτε έρχονται με διαφορετικό τρόπο απ' ό,τι θα επιθυμούσε ο άνθρωπος, αλλά και πάμπολλες φορές δίδονται εντελώς λανθασμένες ερμηνείες, δυστυχώς ο άνθρωπος πέφτει στην παγίδα της θεοδικίας και συμπνίγεται εντελώς από τα απειράριθμα πλοκάμια της.

Μέσα στον πόνο, στις αδικίες, στις πίκρες, στα θλιβερά απρόοπτα της ζωής, αλλά και λόγω κάποιων λανθασμένων χειρισμών, όταν μάλιστα αυτοί είναι δυσδιάκριτοι, ακόμη και πνευματικοί άνθρωποι τυφλώνονται και χάνουν εντελώς την πνευματική τους πυξίδα. Αυτό γίνεται προς "λύπη" του παναγάθου Θεού και χαράν του ανθρωποκτόνου Διαβόλου, καθ' ότι ο νοητός λύκος "στην αντάρα χαίρεται".

Είναι ειρωνεία της ζωής που ακόμη και ο πιστός άνθρωπος -ως μη ώφειλε-, όταν υποφέρη από κάτι ο ίδιος, τότε κάποιες φορές θολώνει το υπαρξιακό του προσωπικό πρίσμα, "εξατμίζεται" η νήψις του και χάνει την ψυχραιμία του, με αποτέλεσμα στην πράξι να μη αντιμετωπίζη θεοπρεπώς, σωστά και πρακτικά, τις παντός είδους προσωπικές του δυσκολίες και αντιξοότητες. Ενώ δηλαδή ο ίδιος έδινε και επρότεινε, κατά το ολιγώτερο ή περισσότερο, ωφέλιμες και σοφές συμβουλές, ακόμη και λύσεις σε οικεία του πρόσωπα, που στο παρελθόν είχαν αντιμετωπίσει ανάλογες συμφορές, τώρα ο ίδιος αυτοπαγιδεύεται και πνίγεται "του βίου την θάλασσαν υψουμένην καθορών" (Καταβασία των Κυριακών Τελώνου-Φαρισαίου και Τυρινής, στ' ωδή.

Αναμφισβήτητα, στις προσωπικές μας δυσκολίες το πρόβλημα της θεοδικίας μεγιστοποιείται. Φυσικά, αυτό δεν σημαίνει ότι η θεοδικία δεν είναι επίσης μείζονος σημασίας, όταν θεωρήται και εξετάζεται όχι σε προσωπικό επίπεδο, αλλά και σε γενικώτερο.

Διερωτάται ο άνθρωπος λέγοντας: Γιατί άραγε να υπάρχη το κακό στον κόσμο, γιατί τόσο φυσικό, όσο και ηθικό-πνευματικό κακό να κυκλώνη τον άνθρωπο, και μάλιστα τον πιστό άνθρωπο, που αγωνίζεται να συμμορφώση την ζωή του προς το θέλημα του Θεού; Πολλάκις, μάλιστα, βλέποντας ότι κυριαρχεί σχεδόν παντού η αμαρτία με όλα τα συμπαρομαρτούντα αυτή, στα ώτα των καρδιών μας ακούγεται το μελαγχολικό παράπονο του Προφήτου Ιερεμίου: "Το ότι οδός ασεβών ευωδούται...;" (Ιερ. ιβ', 1). Επί πλέον, γιατί όλα αυτά πολιορκούν την ζωή μας, αφού ο Παντοδύναμος, Πάνσοφος και Πολυεύσπλαχνος Θεός τόσο μας αγαπά και γνωρίζει εν πάση λεπτομερεία την ζωήν μας; Πώς συμβιβάζεται η αιωνία-υπεράχρονη κόλασις με την υπεράπειρη αγαθότητα του Θεού; Σε αυτά τα τρία κύρια μέρη-ερωτήματα με πολλαπλές διακλαδώσεις και συνδυασμούς (ηθικό και φυσικό κακό - αιωνία κόλασις) εστιάζεται η παγίδα της θεοδικίας. Ύστερα δηλαδή από όλα αυτά τα οδυνηρά ερωτήματα, με ποιον τρόπο και λογική είναι εφικτό να δικαιωθή ο Θεός; Θα μας απασχολήση λοιπόν το "θεο-δικαίωμα", εξ ου και η λέξις-όρος "θεοδικία".

Ως πνευματικοί της Εκκλησίας που είμεθα, έχομε δυστυχώς διαπιστώσει στην πράξι, ότι τα ερωτήματα αυτά άμεσα-έμμεσα απασχολούν, και μάλιστα ενίοτε τυραννικά, πολλούς ανθρώπους με διάφορες μορφές και εντάσεις.

Αρκετοί άνθρωποι όμως, ιδιαίτερα υπό την επήρεια θλιβερών γεγονότων που τους συμβαίνουν, αγνοούν ότι, όπως η ουσία του Θεού είναι εντελώς ακατάληπτη, ενώ οι άκτιστες ενέργειές Του είναι μεθεκτές και ποσοστιαίως καταληπτές, ιδιαίτερα στους θεωμένους Αγίους μας, έτσι, κατά κάποια ελάχιστη, ανθρωπομορφική προσέγγιση, και το Άγιον και Δίκαιον θέλημά Του, στο βάθος-βάθος, είναι εντελώς ακατάληπτο και μόνο μερικώς-"επιφανειακώς" κατανοείται, πρωτίστως από τους κεκαθαρμένους και διαβεβηκότας εν θεωρία. Όμως, το θείο θέλημα, εκτός από ακατάληπτο, είναι ταυτοχρόνως πέρα για πέρα άγιον, δίκαιον, απροσωπόληπτον και σωτήριον. Η ακαταληψία του θείου θελήματος και η δικαιοσύνη του Θεού, αυτά τα δύο, όχι μόνο δεν συγκρούονται, αλλά αλληλοπεριχωρούνται σε μία τελεία, ασύγχυτη και αδιάσπαστη αρμονία.

Εγνωρίσαμε μάλιστα, ακόμη και πολύ ευσυνείδητους-ενσυνείδητους πιστούς, που εντρέποντο και αθυμούσαν πολύ επειδή είχαν ποικίλους λογισμούς θεοδικίας, καθ' ότι εθεωρούσαν λίγο-πολύ τον εαυτό τους σχεδόν καταδικασμένο πνευματικά. Άλλοι εξ αυτών, λόγω ευαισθησίας, αγνοίας, μη σωστής ενημερώσεως και καθοδηγήσεως, εξ αιτίας ακόμη του δαίμονος της λύπης, κλπ., ησθάνοντο αφόρητη και ανεξέλεγκτη θλίψι, διότι δεν εύρισκαν πλήρη, ορθολογιστική απάντησι.

Γενικώς, διαπιστώσαμε ότι υπάρχει σοβαρό πρόβλημα αντιμετωπίσεως της θεοδικίας εξ αιτίας διαφόρων αιτιών και κινήτρων σε πολλούς και διαφορετικούς τύπους ανθρώπων. Από τους πολύ πιστούς, έως και τους χλιαρούς, αδιάφορους, αθέους, ακόμαη και πολεμίους του Θεού.

Συμμεριζόμενοι λοιπόν το ποικίλο πνευματικό υπαρξιακό αδιέξοδο και τον εγκεφαλικό λαβύρινθο που δημιουργείται και μαστίζει πολλές ψυχές, αλλά και προς περαιτέρω εδραίωσι των υπολοίπων που αποδέχονται μεν πλήρως την αυθεντία του Θεού, αλλά στερούνται κατά το ολιγώτερο ή περισσότερο, του ευκταίου πνευματικού καταρτισμο και εμπειρίας, εκάναμε -κατά την ασθενική μας δύναμι- μία σειρά έξη ομιλιών που αφορούσαν στο καυτό θέμα της θεοδικίας. Αυτές έλαβαν χώρα στον ιερό ναό Παναγίας Δεσποίνης Λαμίας κατά τα τέλη του έτους 2000 σε συνάξεις πιστών. Οι ομιλίες είναι και αυτοτελείς και συνεχόμενες.

Αυτές τις ομιλίες, με κάποια διασκευή και κατάλληλες προσθαφαιρέσεις, εφ' όσον τώρα απευθύνωνται προς ένα ευρύτερο κοινό και προσαρμοσμένες στον γραπτό λόγο, θέτομε υπ' όψιν των ευλαβών αναγνωστών, ευελπιστούντες ότι από τον διαχρονικό πατερικό λόγο θα βοηθηθή και θα εδραιωθή πνευματικά έστω και μία ψυχή. Βέβαια, το εξεταζόμενο θέμα μας είναι όντως δυσεπίλυτο και ανεξάντλητο με απειράριθμες συνιστώσες και παραμέτρους. Γι' αυτό, δεν έχομε καν την αίσθησι ότι το εξαντλήσαμε. Απλώς, "επόμενοι τοις αγίοις Πατράσι", εδώσαμε, κατά την μικρή δύναμί μας, κάποιες εισαγωγικές, βασικές, απλές αλλά πατερικές κατευθυντήριες γραμμές. Πώς δηλαδή θα πρέπη να αντιμετωπίζεται το πρόβλημα της θεοδικίας, θεολογικά και πρακτικά, στην "κοιλάδα του κλαυθμώνος-εξορίας", που ούτως ή άλλως τώρα όλοι μας ευρισκόμεθα αναγκαστικά.

Θερμές ευχαριστίες οφείλομε στον σεβαστό εκδότη των εκδόσεων "ΟΡΘΟΔΟΞΟΣ ΚΥΨΕΛΗ" κ. Στυλιανόν Κεμεντζετζίδην, ο οποίος εκ συγκαταβάσεως, ευηρεστήθη να συμπεριλάβη στην πλουσιωτάτη του εκδοτική τράπεζα, την γέμουσαν εκλεκτών εδεσμάτων του πνεύματος, επί πλέον και ψυχία τινά, τις ιδικές μας δηλαδή σημειώσεις και επισημάνσεις στο παμμέγιστο ατυό πρόβλημα της θεοδικίας.

Ταπεινά και ολόθερμα ευχόμεθα όλοι μας συνεχώς να ξεφεύγωμε "χωρίς γρατσουνιές" από όλες τις πνευματικές παγίδες, και επομένως και από εκείνες της θεοδικίας, και τότε, ελεύθερα και αβίαστα, θα ξεσπάμε δοξολογικά και θα αναφωνούμε όλο ένα και δυνατώτερα πάλιν και πολλάκις το "...κριμάτων Σου αβύσσους τις εξιχνιάσει, ψυχοσώστα Σωτήρ μου;..." (από το Τροπάριο της Κασσιανής), όπως επίσης και το του Αποστόλου Παύλου "ω βάθος πλούτου και σοφίας και γνώσεως Θεού· ως ανεξερεύνητα τα κρίματα αυτού και ανεξιχνίαστοι αι οδοί αυτού" (Ρωμ. ια', 33).

Τέλος, θα θέλαμε ευγνωμόνως να παρακαλέσωμε, όποια ψυχή, μετά την μελέτη, βρει ελάχιστη έστω την ωφέλεια, να υποβληθή στον αδελφικό κόπο, ώστε να απευθύνη λίγα λόγια προσευχής στον Κύριο, τόσο για τον εκδότη και τους συνεργάτες του, όσο και για τον υπογραφόμενο.

Αρχιμανδρίτης Αρσένιος Κατερέλος

Εν τη Ι. Μονή Αγ. Νικολάου Δίβρης Φθιώτιδος
9/3/2015