Εμπειρική Δογματική τομ. Α΄

Το νέο βιβλίο του Μητροπολίτου Ναυπάκτου, με τίτλο Εμπειρική Δογματική, αποτελεί μια πολύτιμη κατάθεση στην σύγχρονη θεολογική βιβλιογραφία. Το έργο, το οποίο πρόκειται να ολοκληρωθή σε δύο τόμους, βασίζεται κυρίως σε προφορικές παραδόσεις του π. Ιωάννου Ρωμανίδη. Το βιβλίο αυτό είναι η συνάντηση δύο σημαντικών θεολόγων του καιρού μας. Ο χειμαρρώδης και ανατρεπτικός λόγος του π. Ιωάννου Ρωμανίδη, παρουσιαζόμενος μέσα από την έμπειρη θεολογική γραφίδα του Μητροπολίτου Ναυπάκτου, έρχεται να επιφέρη μια απελευθερωτική τομή στη θεολογική σκέψη. Στην ουσία, ο λόγος του π. Ιωάννου Ρωμανίδη, ακριβής και συγκεκριμένος, δεν καινοτομεί, αλλά παραλαμβάνει την πατερική θεολογία και την επαναδιατυπώνει με έναν τρόπο καίριο για την δική μας εποχή. Ο πρώτος τόμος της Εμπειρικής Δογματικής υποδιαιρείται σε τέσσερα κεφάλαια. Το πρώτο πραγματεύεται την σχέση δόγματος και ηθικής, το δεύτερο την εμπειρία της αποκαλύψεως, το τρίτο και το τέταρτο τους φορείς και τα μνημεία της αποκαλύψεως αντίστοιχα.

Η δογματική του π. Ιωάννου διαφέρει από τις μέχρι σήμερα γνωστές, γιατί είναι εμπειρική. «Το δόγμα δεν είναι να πιστευθή. Το δόγμα είναι να βιωθή». Το δόγμα δεν είναι ανθρώπινος στοχασμός, δεν σχετίζεται με την φιλοσοφία, δεν προσεγγίζεται μέσω της μεταφυσικής και δεν οδηγεί σε καμμία μορφή ηθικολογίας. Εύγλωττη μεταφορά που διανθίζει επίμονα τον λόγο του π. Ιωάννου είναι αυτή της θεολογίας με τις φυσικές, τις θετικές επιστήμες, κυρίως την ιατρική και την αστρονομία. Η μέθοδος που προτείνεται για την προσέγγιση του δόγματος και κατ’ επέκτασιν της θεολογίας είναι το πείραμα, η εμπειρία, η παρατήρηση και η καταγραφή καθώς και η επαλήθευσή της μέσω αποτελεσμάτων, του βαθμού επιτυχίας της μεθόδου σε συνάρτηση με τον στόχο. Ο στόχος είναι η θέωση του ανθρώπου και σ’ αυτόν φθάνει ο άνθρωπος δια της οδού της καθάρσεως και του φωτισμού. Απτό τεκμήριο γνησιότητας της εμπειρίας αυτής, η οποία μεταμορφώνει τον άνθρωπο ως ψυχοσωματική οντότητα -πάντοτε στο πεδίο των φυσικών φαινομένων και όχι των μεταφυσικών κατασκευών- είναι τα ιερά λείψανα. Τέτοιου είδους εμπειρικές πραγματικότητες ελκύουν σήμερα τους ετεροδόξους, ενώ επίσης τονίζεται ότι η μεταφυσική θεώρηση της θεολογίας, δηλαδή η δυτική της εκδοχή, είναι αυτή που προσέλκυσε την μαρξιστική κυρίως κριτική.
Το δόγμα, συνεπώς, είναι καταγραφή, αποτύπωση της αποκαλυπτικής εμπειρίας των θεοπτών αγίων, είναι η λογική διατύπωση του μυστηρίου που αυτοί βίωσαν. Το δόγμα όμως λειτουργεί και ως μέσο θεραπείας για τους πνευματικά ασθενείς, ως οδηγός και  δείκτης που οριοθετεί το σημείο στο οποίο μπορούν να φθάσουν. Είναι με άλλα λόγια, στενή η σχέση του δόγματος με την ηθική, όπως την εκλαμβάνει η ορθόδοξη θεολογία, ταυτίζοντάς την με την ασκητική. Η ασκητική μέθοδος συνιστάται στην προσπάθεια για κάθαρση και οδηγεί στον φωτισμό. Έτσι επιτυγχάνεται ο διαχωρισμός της λογικής από την νοερά ενέργεια, φωτίζεται ο εσκοτισμένος νους και εγκαθιδρύεται η νοερά προσευχή. Ο άνθρωπος τότε είναι σε θέση να βιώση το δόγμα και να φθάση στην θέωση. Η εμπειρική βάση της δογματικής είναι τελικά η βάση της πνευματικής ζωής η οποία νοείται στο πλαίσιο της εκκλησιαστικής ζωής.
Η εμπειρία της αποκαλύψεως, της θεώσεως δηλαδή, είναι η εμπειρία της Πεντηκοστής. Η θεολογία είναι έκφραση θεοπτίας αλλά δεν ταυτίζεται μαζί της, αφού στην κατάσταση της θεοπτίας η θεολογία υπερβαίνεται. Στην βίωση της εμπειρίας αυτής ο πιστός οδηγείται μέσω της υπακοής σε έμπειρο Πνευματικό Πατέρα. Η πνευματική πατρότητα και η θεραπευτική της διάσταση είναι το στοιχείο που συνδέει τους φορείς της αποκαλύψεως, τους θεουμένους διά μέσου των αιώνων, τους θεόπτες της Παλαιάς και της Καινής Διαθήκης. Η διαφορά τους έγκειται στο γεγονός ότι οι θεούμενοι της Παλαιάς Διαθήκης (Προφήτες) βιώνουν την αποκάλυψη του άσαρκου Λόγου, ενώ οι θεούμενοι  της Καινής Διαθήκης (Απόστολοι, Πατέρες και όλοι οι άγιοι) έχουν εμπειρία του σεσαρκωμένου Λόγου. Η θεοπνευστία είναι επίσης κοινό τους γνώρισμα, και αυτό σημαίνει ότι είναι απλανείς θεολόγοι. Το αλάθητο των Οικουμενικών Συνόδων, οι οποίες θέτουν τα δόγματα, όταν οι περιστάσεις το απαιτήσουν (εμφάνιση αιρέσεων) αντλείται από το αλάθητο και το απλανές ορισμένων θεοπτών Πατέρων που συμμετείχαν σ’ αυτές. Η θεοπνευστία των φορέων της αποκαλύψεως αλλά και των «μνημείων» της (Αγία Γραφή και Ιερά Παράδοση) που αποτελούν δικά τους έργα, δεν ισχύει κατά λέξη και αφορά μόνο τα θέματα περί Θεού, θέματα πνευματικής καθοδήγησης και όχι επιστημονικά ή άλλα ζητήματα.
Είναι φανερό ότι ο θεολογικός λόγος του π. Ιωάννη προχωράει σε τομές και ξεδιαλύνει παρεξηγήσεις διαλύοντας τα θολά σημεία. Ένα ακόμα τέτοιο σημείο αφορά τα «μνημεία» της «αποκαλύψεως», τα οποία δεν ταυτίζονται με την αποκάλυψη, αφού περιέχουν κτιστά ρήματα. Πηγή της πίστεως είναι η αποκάλυψη, η βίωση των αρρήτων ρημάτων και όχι τα μνημεία της. Σκοπός των κτιστών ρημάτων, των «μνημείων», είναι η θεραπεία του ανθρώπου, η κάθαρση, ο φωτισμός και η θέωσή του. Αυτός είναι ο πυρήνας της ορθόδοξης παράδοσης, η βαθύτερη ουσία της και όχι η συντηρητική διάσωση κάποιων εξωτερικών τύπων που δεν έχουν δύναμη και δυναμική  προκειμένου να προσληφθούν θεραπευτικά από τον σύγχρονο άνθρωπο.